Osmanlı Hastane Gemileri
Genellikle savaş dönemlerinde kullanılan hastane gemileri, Osmanlı Devleti’nde ilk defa Kırım Savaşı (1853-1856) sırasında kullanılmıştır. Daha sonraları Trablusgarb, Balkan ve Birinci Dünya Savaşları, hastane gemilerinin en fazla kullanıldığı dönemler olmuştur.
Padişahın Hastane Gemisi Talimatı
Osmanlı Arşivi’nde ulaşmış olduğumuz bir belge, zamanın padişahı olan Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın bir hastane gemisi için yeni
Çok fazla bilinmeyen, OsmanlI’da gemilerin hastane haline getirilmesi, bir başka tabirle hastane gemisi kullanımı ilk defa Kırım Savaşı zamanına rastlamaktadır. Kırım Harbi esnasında, kara askerleri için Me- sûdiye, deniz askerleri için Suriye ve Osmanlı’nın müttefiki olan İngiliz askerleri için de Memdûhiye gemileri hastane gemisi olarak tahsis edilmiştir. 1872 tarihinde de Hümâ-yı Tevfik vapuru, Sıhhiye Nezareti’nin (Sağlık Bakanlığı) isteği üzerine Karadeniz boğazında bir müddet hastane gemisi olarak kullanılmıştır.
Gülnihal vapuru. 85 m boyunda, 1.259 grostonluk Gülnihal 1914’ten 1920’ye kadar hastane gemisi olarak kullanıldı. 1938’de hizmet dışı kalana kadar Türkiye Seyr-i Sefa- in idaresi tarafından Marmara hattında işletildi.
araştırmalar içinde olduğunu bize göstermektedir. Bu belgeye göre 1893 yılında İstanbul’a, padişaha saygı ve hürmetlerini bildirmek için bir hastane gemisi gelmişti. İngiltere’ye ait olan “Mein” ismindeki bu hastane gemisini Amiral Sir Charles D . idare etmekteydi. Padişah, bu gemi personeline altın liyakat madalyaları vermişti. Ayrıca, gemiyi ziyaret ederek içinde bulunan bütün tertibatın incelenmesi için Tabib Birinci Ferik İbrahim Ali’ye padişah tarafından emir verilmiştir.
Reşid Paşa Vapurundaki Sıhhiye Heyeti (sağdan sola): 1-Göz Hastalıkları Doktoru Neşet Bey -2 Kulak Hastalıkları Doktoru Nuri Bey 3- Operatör Rasim Bey 4- Baştabib Bakteriyolog Fuad Bey 5- İkinci Tabib Ruscuklu Hakkı Bey 6- Cilt Hastalıkları Doktoru izzet Kamil Bey -7 Dahiliye Hastalıkları Doktoru Cemil Bey
Birinci Ferik İbrahim A li, 25 Ağustos 1309 (6 Eylül 1893) Cumartesi günü Hamîdive Etfal Hastahanesi İkinci Tabibi Mirliva Süleyman Nuri Paşa ve doktorlardan Yüzbaşı Hüsnü Efendi ile beraber Mein isimli hastane gemisine gitmişlerdir. Bu üç kişilik heyet, geminin bütün kısımlarını ve iç düzenini birer birer gezip görmüşler ve gerekli incelemelerden sonra, “Osmanlı Donanmasının Bir Hastane Gemisi İhtiyacı ve İngiltere’den İstanbul’a Gelen ,Mein’ İsimli Hastane Gemisinin Teşkilatı” başlığı altında bir rapor hazırlamışlardır. Netice olarak raporda Osmanlı donanmasının böyle bir hastane gemisine ihtiyacı olduğu ve “İzm ir” isimli geminin hastane gemisi yapılmak için gayet uygun olduğu belirtilmektedir.
Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dünya Savaşı Sırasında Hastane Gemileri Belgelere göre hastane gemilerinin Osmanlı Devleti tarafından en fazla kullanıldığı dönem Trablusgarb, Balkan ve Birinci Dünya Savaşları zamanıdır. Yemen’den yaralı asker taşıyan Kayseri isimli hastane gemisine Trablusgarp Savaşı sırasında Akdeniz’de İtalyan lar tarafından el konulmuş ve içinde bulunanlar esir edilmiştir. 1911 ‘de Donanma Cemiyeti tarafından İn giltere’den satın alınan ve Reşid Paşa ismi verilmiş olan gemi de Balkan Harbi ‘yle birlikte hastane gemisi haline getirilmiştir. Birinci Dünya Savaşı sonrasına kadar büyük hizmetler görmüş olan Reşid Paşa gemisi Çanakkale Savaşı sırasında, kendisinde hastane gemisi olduğuna dair alametler bulunmasına rağmen bir İngiliz tayyaresinin saldırısına uğramış ve gemiye iki adet bomba atılmıştır. Yine aynı belgelerde, İngilizlerin gündüz hasta taşıdıkları hastane gemileriyle geceleyin asker ve cephane taşıdıkları bildirilmektedir. Yaptığımız tespitlere göre bunlardan başka, Birinci Dünya Savaşı ve bilhassa Çanakkale Savaşı sırasında Gül- nihal, Edremit, Akdeniz, Rağbet, Sultaniye, Sütlüce ve Ziya isimlerindeki gemiler de hastane gemisi olarak hizmet vermişlerdir.
Kaynaklar: EserTutel, İstanbul’un Unutulmayan Gemileri, İstanbul 2005; Halûk Y. Şehsuva- roğlu, Deniz Tarihimize Ait Makaleler, İstanbul 1965; BOA, HR.HMŞ.İŞO 67/5, 67/14, 67/18; HR.SYS 2194/10, 2180/1; MV 162/34; Y.PRK.ASK 75/55; Osman Doğan, Osmanlı Hastaneleri, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2007.