Osmanlı’dan Cumhunyete Paranın Macerası

Osmanlı’nın ilk kâğıt paraları, elle yazılan kaimelerdi. Öyle günler geldi ki bozuk para sıkıntısında pullar para oldu. Devir değişmiş, devlet değişmişti ama Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra da tedavüldeki Osmanlı kâğıt ve madeni paraları uzunca bir süre geçerliliğini sürdürmüştü…

Osmanlı Devleti’nde ilk kâğıt para Tanzimat devrinde, Sultan Abdülmecid tarafından 1840 yılında “Kaime-i Nakdiye-i Mu‘tebere” adıyla tedavüle çıkarılmıştı. 160 bin Osmanlı altını karşılığında çıkarılan bu ilk paralar piyasada 400 bin lirayı buluyordu. Kaimeler 500 kuruşluk olup elle yazılmıştı.

Kâğıt paralar çıktığı andan itibaren birtakım problemleri de beraberinde getirmişti. Kaimelerin seri numaralarının bulunmaması ve elle yazılmasından dolayı Avrupalı ve Amerikalı kalpazanlar, kısa sürede sahtelerini piyasaya çıkarmışlardı. Bu sıkıntılardan sonra ilk defa daha güvenli olması bakımından 1842 yılından itibaren yabancı sermayeli bir banka olan Osmanlı Bankası’na para bastırılmaya başlandı.Kâğıt Paralar Avrupa’da Basılmıştı

İngiliz sermayesi ile kurulan Osmanlı Bankası, 1863 yılında Fransız ve İngiliz ortaklığında “Bank-ı Osmanî-i Şahane” adıyla bir devlet bankası niteliğini kazanmıştı. Osmanlı Devleti Avrupa piyasalarından borç almak zorunda kaldığı zamanlarda mâlî münasebetlerini bu banka yoluyla yürütmüştü. Ayrıca bu bankaya 30 yıl süre ile kâğıt para ihracatı imtiyazı vermişti. Bank-ı Osmanî ilk olarak 1863 yılında, istendiğinde altına çevrilmek üzere, Maliye Nezareti ve kendi mühürlerini taşıyan banknotları tedavüle çıkarmış, 1863-1914 yılları arasında da çeşitli şekil ve miktarlarda banknot ihraç etmişti.

Paranın Pul ااةاالاه Zaman Harfinkılabı’ndan Sonra da Osmanlı Paraları Kullanıldı

Paranın topraklarımızdaki macerasında enteresan bir hadise yaşanır. Osmanlı Devleti, 1878 yılında yaşanan bozuk para sıkıntısını pek çok te.؟e4؛^،’ıse rağmen bir türlü çözememişti. Piyasadaki sikke o kadar azalmıştı ki, vaktiyle halkın şikâyetlerine konu olan bakır sikke bile antika haline gelmişti, özellikle Şirket’i Hayriyye ve İdare-¡ Mahsusa vapurlarında, tramvay ve köprü ücretlerinde bozuk paranın olmaması ciddi problemlere sebep 0االآ(،’ااال.

Şirketlerin pratik zekâsıyla ulaşım vasıtalarında ki bozuk para sıkıntısını çözmek için 10 ve 20 paralık biletler bastırıldı. Halkın da iştiyakıyla biletler alışverişte de kullaıulnraya başlandı. Ancak kısa süre sonra esnafın kabili etmemesi üzerine halkın elinde btılunan bu bileder proldem haline geldi. Bunun üzerine devlet meselenin çözümü için 25 bin liralık 10’ar paralık poşta pulu çıkarma kararı aldı. Pulların para şeklinde piyasaya girmesi, halen Yıllandığımız “para pul oldu” tabirinin de kaynağı olmuştur.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulusundan sonra da tedavüldeki Osmanlı ؛banknotları uzunca bir süre geçerliliğini sürdürdü. Osmanlı’dan kalan 153 milyon 748 bin 563 lirahk banknotlar. Cumhuriyet devrinde yeni banknotlar çıkıncaya kadar kullanıldı.

Yeni devletin bu hususta çıkardtgı ilk yasa 30 Aralık 1925 tarihli 701 sayılı ‘Mevcut Evrak’i Nakdiyenin Yenileriyle istibdaline Dair Kanun’du. Bu kanunla mevcut Evrak’i Nakdiye’nin aynı nitelik ve miktarda kâğıt para ile değiştirilmesi esas alınarak, yeni banknotların bastırılmasına karar verilmişti.

Maliye Bakanlığı ve bankalardan oluşan komisyonun 9 aylık çalışmasının sonunda 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 liralık kupürlerden oluşan banknotların basılma kararı alınmış ve bu banknotlar, filigranlı kâğıtlara kabartma olarak basılmıştı.

Banknotlar ا Kasım 1928 Har؛inll؛ıbı’ııdan önce bastırıldığı için ana metinler Osmanlıca, kupür değerleri ise br؛ınsızca olarak yazılmıştır. Böylece Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk banknotları 5 Aralık 1927 tarihinde tedavüle çıkarılarak, Osmanlı’dan intikal eden mevcut banknotlar 1928 yılında tedavülden tamamen kaldırılmıştır.

Osmanlıca Paralar Rejime Muhalif (örüldü

1928 yılında yapılan Harf İnkılabıyla terk edilen Arap harfleri, Türk lirasının üzerindeki yerini bir süre daha korudu. 10 yıl süreyle tedavülde kalan bu Osmanlıca kâğıt paralar, “devrim ilkelerine ters düşmesi sebebiyle” 15 Ekim 1937 tarihinde çıkarılan bir yasayla tedavülden kaldırıldı.

1937’de ilk defo Latin alfabesiyle basılan 5 Türk lirası, hem Cumhuriyet’in çıkardığı ilk kâğıt para hem de T،’ırk؛>e Cumhuriyet Merkez Bankası nın piyasaya sürdüğü ilk paraydı. Bu tarihten sonra Türkiye’nin Arap harfleriyle çıkarılan hu ilk kâğıt paraları,

• Haziran 1949 tarilıindc-n sonra geçerliğini tamamıyla yitirdi. Önceleri İngiltere’nin yanı sıra Almanya ve ABD’de bastırılan kâğıt paralar, 4 Ağustos 1958 tarihinden itibaren Ankara’daki banknot Matbaası’nda 6 değişik değer ve biçimde bastırılmaya başladı.

Madeni Paralar Darphane-i Amire’de

Kâğıt paralar uzun süre yurtdışında’ karşın, madeni paralar Osmanlı devrinden beri yurtiçindeki darphanede basılıyordu. Osmanlı’ıun darp ettiği gümüş, nikel ve bakır paralar,Cımhuriyet’in ilkyıllannda da kullanıldı.

 

 

Yeni ve Eski Harfli Kâğıt Paralar

1 bir90 :،؛x166 mm ebadında zeytuni yeşil renkte olup, ön yüzünde eski meclis ؛ b؛nası, Ankara Kalesi ve sabanla tarla süren bir köylü resmi, arka yüzünde ise eski başbakanlık binasının resmi bulunur.

Tedavüle giriş tarihi 5 Aralık 1927, kaldırılışı 25 Nisan 1939.

5 Lira: 94×170 mm ebatlarında olup, koyu mavi renkte basılmış yüzünde Ankara Kalesi, Bozkıırtve eski meclis binası, arka ytızünde ise Ankara’nın Yeni Mahalle ilçesinde bulunan Selçuklu eseri

Akköpri’ı resmi yer alıyor. Tedavüle giriş tarihi 5 Aralık 1927, kaldırılışı 15 Ekim 1937.

10 Lira: 99×175 mm ebatlarında olup, eflatun renkte basılmış ön yüzünde Ankara Kalesi ve Bozkurt resmi, ؛ırk؛، yüzünde ise Ankara Kalesi’nden bir manzara bulunuyor. Tedavüle giriş tarihi 5 Aralık 1927, kaldırılışı 16 Mayıs 1938.

50 Lira: 108×185 mm ebatlarında olup, kahverengi ve zeytuni yeşil renkte basılmış, ön yüzünde bir motif ve Atatürk portresi, arka yüzünde ise Afyon şehrinden bir manzara resmi bulunuyor. Tedavüle giriş tarihi 5 Aralık 1927, kaldırılışı 1 Nisan 1938.

100 Lira: 1 ،2×189 mm ebatlarında olup, zeytuni yeşil renkte basılmış ön yüzünde bir motif ve Atatürk portresi, arka yüzünde i$e bir اا’ظ’ resmi bulunuyor. Tedavüle giriş tarihi 5 Aralık 1927, kaldırılışı 1 Mart 1938.

500 Lira: 120×194 mm ebatlarında olup, kahverengi ve sarı tonlarda basılmış, ön yüzünde Sivas Gök Medrese ve Atatürk portresi, arka إ yüzünde ise Sivas sihrinden bir manzara 1؛ bulunuyor. Tedavüle giriş tarihi 5 Aralık 1927,

٠ ؛ kaldırılışı 15 Haziran 1939.

1000  bira:  747.01 mm aharlarında olup, koyu mavi renkte basılmış ön yüzünde Atatürk portresi,

؛. arka yüzünde Sakarya demiryolu hattından bir

• manzara resmi bulunuyor. Cumhuriyet tarihinin د en değerli parasıdır. Tedavülle giriş 5؛آا؛س Aralık ٠ 19^7, kaldırılışı 15 Haziran 1939.