OSMANLILARDA TÜRBE
XIV. yy’da yapılan Osmanlı turbeta rinde Selçuklu mimarlık geleneğimi süregeldiği görülür. Kümbet tipindj yapılan İznik Hacı Hamza Türbeş|| Muradiye Cariyeler Türbesi’nin yjm sıra gene İznik’te Yakup Çelebi® Saltuk Dede türbelerinde dört keme üstüne kubbeli açık plan uygulana Çelebi Sultan Mehmet’in Bursaira mimar Hacı İvaz Paşa tarafından« pılan türbesi (1421) sekizgen göv||
li, kubbeli bir yapıdır. Dış duvarlara ve içte kullanılan mozaik çiniler® dolayı Yeşil Türbe adım alnu|| Bursa’da Sultan Murat II Türbesi^ türbeler topluluğu içindedir. OıW açık tromplu kubbenin çevresinkoj nozlu bir koridor kuşatır. M XVI. yy’a kadar yapılan önemli türk ler arasında, Bursa’daki Cem Suİ3 Türbesi (XV. yy.), İstanbul’daki Fdf Sultan Mehmet Türbesi (XV. w| Mahmut Paşa Türbesi (XV. yy.), Km Mehmet Paşa Türbesi (XV. yy.), Ba® zit II Türbesi (XVI. yy.), Yavuz Şuta Selim Türbesi (XVI. yy.) sayılabitg XVI. yy’da Kanuni Sultan Süleyffl dönemindeki Osmanh türbelere^ çoğunluğu Mimar Sinan tarafın® yapılmıştır. Bu döneme ait çok| gövdeli, kubbeli ve revakh Osm türbelerinin en güzel örnekleri, tanbul’daki Barbaros Hayreddin|j şa Türbesi (1541), Hürrem S# Türbesi (1557), Rüstem Paşa TürE. (1561), Kanuni Sultan Süle Türbesi (1566), Pertev Paşa Türü (1572), Kılıç Ali Paşa Türbesi (15 ve Diyarbakır’daki İskender
250 M VA ‘İlk bir «ıkleer türbinin, şuk: basınçlı bir İmdeki çark ınaılarHaşıyıcısımn ‘rh’şıirilnıesi.
Türbesi’dir (XVI. yy.). Bu türbeler içinde Kanuni Sultan Süleyman Türbesi, gelişmiş bir plan gösterir. Büyük bir alanı kaplayan sekizgen gövdeyi sütunlu revaklar çevirir. Kubbe içten sekiz sütun üstüne oturur. îçi çini ve kalem işleriyle bezelidir.
XVI. yy’daki çokkenarlı ve revaklı türbe yapımı XVII. yy’da yerini kare planlı türbe türüne bıraktı. Bu türün en güzel örneği İstanbul’daki Sultan Ahmet I Türbesi’dir (1619). Bu yüzyılda, sebil ve medreseyle bağlantılı
türbeler de yapıldı. Buna örnek ola-sak da gene İstanbul’daki Kuyucu Murat Paşa Türbesi gösterilebilir. XVm. yy. türbeleri çokgen gövdeli, kubbeli ve iki kat pencereli olarak yapıldı. Bu yüzyılın ikinci yansında türbe mimarlığında barok üslup etkili olmaya başladı. İstanbul’daki Nu-ruosmaniye Türbesi (1755), Mustafa IH Türbesi (1773), Hamidiye Türbesi (1789), Mihrişah Sultan Türbesi (1792) barok üslupla yapılmış türbeler arasındadır.
XIX. yy’da barok üslubun yanınd ampir üslubunun da etkili olduğu ki mi türbeler yapıldı. Bu tipe gireı Nakşidil Sultan Türbesi (1817), dair plan üstüne iki katlı olarak, mermeı den ve çok süslü yapılmıştır. Mah mut Il’nin mermer kaplamalı türbes (1840), ampir üslubundadır. Sekiz gen gövdeli türbenin yanında, sebi bulunmaktadır. XX. yy’daysa Mima Kemaletdn’in Mahmut Şevket Paşı için yaptığı türbe (1909), klasik Tür! mimarlığı özelliklerini taşır. ı
Çevresinde, hareketli bir akışkanın (hava, su, buhar, gaz, vb.) enerjisiyle dönen kanatçıklar taşıyan bir çarktan oluşmuş motor.
TARİHÇE
Î.Ö. 2000 yıllarında Mezopotamya’ da ovaların sulanmasında kullanılan, rüzgârla işleyen makineler bilinen ilk türbinlerdir. Eski Yunanistan’da tahılları öğütmek için un değirmenlerinden yararlanıyorlardı; bunlar, üstlerinden suyu fışkırtan kanatçıklarla donatılmış düşey eksenli bir çarktan oluşuyorlardı. Romalılar, verimi çok yüksek olan yatay’ feksenli su değirmenleri kullanıyorlardı. Bu makineler hem yapılışları (ağaç, temel gereci oluşturuyordu), hem de hidrolik verim
açısından uzun süre ilkel olarak kaldı. Türbinler konusundaki bilgilerin genişlemeye başlaması, ancak XVIII. yy’da Fransız Daniel Bernoulli (1700-1782) ve İsviçreli Leonhard Euler(l 707-1783)sayesinde oldu. Gerçek anlamdaki ilk türbinse XIX. yy’da Fransız Claude Bourdin (1790-1873) tarafından tasarlandı ve öğrencisi Be-noît Fourneyron (1802-1867) tarafından gerçekleştirildi (1824), Bu makine söz konusu dönem için ayrıcalıklı bir durum oluşturan % 80’lik verimde, 6 beygirgücündeydi. Çok daha sonra. İngiliz James Bicheno Francis, günümüzde adını taşıyan radyal akışlı bir türbin (Francis türbini) geliştirdi. A.B.D’li Lester Ailen Pelton (1829-1908) fışkırmanın dönme eksenine dikey olduğu, etkili bir türbin
ortaya koydu.
AvusturyalI Viktor Kaplaı (1876-1934) kanatlarının yönü ayarla nabilen bir pervane türbin geliştirdi İlk buharlı türbinse 1883’te İsveç! Gustav De Laval (1845-1913) tarafın dan yapıldır XVIII. yy’da gazlı türbiı düşünüldü, ama bu türden makineleı üstüne ilk denemeler, 1900’de Holz warth tarafından gerçekleştirilebildi
