oya

oya, ipek, pamuk ya da yün ipliğinden
iğne, firkete, tığ ya da mekikle yapılan ve
çoğunlukla kenar süsü olarak kullanılan
işleme. Üç boyutlu olmasıyla dantelden
ayrılır. Anadolu’nun en önde gelen el
sanatları arasındadır. Kullanılan teknikler
yöreden yöreye farklılık gösterir.
İpekten yapılan iğne oyası ince işçilik
gerektirir. Küçük iğnelerle, iplikler düğümlenerek
işlenen bu türden oyalarda motiflerin
dik durmasını sağlamak için gerekli
yerlerine saç, at kılı ya da ince tel katılır.
malzemesi tığ oyasının aynıdır. Belli uzunlukta
bir ipliğe işlenmek istenen motifin
biçimi verilir ve mekikteki iplik halkalanarak
örülür. Firkete oyası pamuk ipliğinden
yapılır. Bir firketenin iki koluna geçirilen
iplikler ortada tığ ile işlenir. Firkete enindeki
bu oyanın bir kenarına tırtıl, boncuk ya
da pul geçirilir. Koza oyasının malzemesi
koza ve ipektir. Oyanın bir parçası ipekle
örüldükten sonra kozalardan yapılmış motifler
eklenir. Yün oyasında ise, yünden
yapılmış motifler iğne ya da tığla işlenmiş
parçaya dikilir. Yüne istenen biçimi vermek
için zamk, kitre ya da yapıştırıcı bir sıvı ile
ıslatılarak parmakla bastırılır. Mum oyasında
ise motifin sertliği mumla sağlanır.
Boncuk oyasında boncuk, hatta inci kullanılır.
Atkılı ve çizgili bir teknikle yapılan
oyalara dokuma oyası denir.
Oyalarda bitkisel motifler çok sık görülür.
Bunlar maydanoz, dut, zeytin gibi yaprak;
karanfil, menekşe, mine, papatya gibi çiçek;
söğüt, kavak, çınar, selvi gibi ağaç;
çilek, dut, iğde, portakal gibi meyve; biber,
bamya, enginar gibi sebze motifleridir.
Dağ, tepe, kaya gibi manzara ayrıntıları,
cami kapısı, köprü, kubbe, pencere, köşk,
parmaklık gibi mimari ayrıntılar, kelebek,
kuş, arı, tavşan, kirpi, solucan, geyik, yılan
gibi hayvan ve çeşitli insan figürleri de çok
kullanılan motiflerdendir. Ayrıca “horoz
ibiği”, “tavşan kulağı”, “ördek ayağı”, “hanım
beye kol attı”, “âşık kirpiği”, “yandım
alamadım”, “yâr yâre küstü”, “ben gidiyorum
arkamdan gel”, “elti eltiye küstü” gibi
ilginç adlar taşıyan ve bir olay anlatan, bir
duyguyu yansıtan, hatta belirli bir mesaj
veren motifler bu el sanatının yaygınlığını
ve günlük yaşamla iç içeliğini yansıtır.