Oyo İmparatorluğu

Oyo İmparatorluğu, Lagos’un kuzeyinde,
günümüzde Nijerya sınırları içinde kalan
topraklarda kurulan Yoruba Devleti. En
parlak döneminde (1650-1750), batıda Volta
Irmağıyla doğuda Nijer Irmağı arasında
kalan bölgeye egemen olmuştur.
Efsaneye göre Oyo’nun temelleri doğudan
gelerek Ile-Ife’ye yerleşen, Yorubaların
atası ve kahramanı Oduduwa tarafından
atıldı. Oduduwa’nm oğlu Oyo tahtına çıkan
ilk hükümdar (alafiri) oldu. Dilbilimsel
kanıtlar 700-1000 arasında Yoruba topraklarına
iki büyük göç olduğunu, ikinci göç
sırasında bölgeye gelenlerin Gine Ormanının
kuzeyindeki ağaçsız bölgeye yerleştiğini
göstermektedir. Burada kurulan devlet ticarete
elverişli konumu, doğal kaynaklarının
zenginliği ve halkının çalışkanlığı sayesinde,
çok geçmeden Yoruba devletleri arasında
üstünlüğü ele geçirdi.
Oyo 16. yüzyıl başlarında kuzey komşuları
Borgu ve Nupe’ye göre güçsüz, küçük bir
devletti. 1550’de Borgu ve Nupe’nin egemenliği
altına girdi. Ama ticaretten sağladığı
kaynaklarla süvari ordusu kuran ve
eğitimli bir orduyu ayakta tutmayı başaran
Alafin Orompoto döneminde (16. yy sonu)
güçlenmeye başladı.
17. yüzyılın ilk yansında batıdaki Dahomey
Krallığı’nı egemenliği altına alan Oyo,
Ajase limanı (Porto-Novo) aracılığıyla kıyıdaki
Avrupalı tüccarlarla ticari ilişkiler
kurdu. Devlet zenginleştikçe, izlenmesi gereken
siyasal çizgi konusunda önderler arasında
görüş ayrılıkları doğdu. Bir bölümü
bütün çabanın servet birikimini artırmada
yoğunlaştırılmasını isterken bir bölümü de
servetin yeni toprakları ele geçirmek için
kullanılmasını savunuyordu. Bu aynlıklar
Alafin Abiodun’un (hd y. 1770-89) muhaliflerini
kanlı bir iç savaş sonucu yenmesine
değin sürdü. Abiodun temelde Avrupalı
tüccarlarla kıyı ticaretine dayalı bir ekonomik
kalkınma politikası izledi.
Abiodun’un ekonomi dışında her şeyi
ihmal etmesi ordunun, dolayısıyla da merkezî
hükümetin denetiminin zayıflamasına
yol açtı. Ardılı Alafin Awole başa geçtiğinde
yerel ayaklanmalar başlamış, karmaşık
bir kamu hizmetleri sistemiyle ayakta duran yönetim zayıflamış ve haraca bağlanmış
kabile şefleri güçten düşmüştü. Awole’yle
danışmanları arasındaki çatışmalar gerilemeyi
daha da hızlandırdı. 18. ve 19. yüzyıllarda
da süren gerileme sonucu Oyo 19.
yüzyılda kıyıya giden ticaret yolları üzerindeki
denetimini yitirmeye başladı. Sonunda
Dahomey’de (bugün Benin) yaşayan Fonlar
(Dahomeyler) tarafından istila edilen Oyo
toprakları, 1800’den hemen sonra da kuzeydoğudaki
Hausa topraklarından gelen Müslüman
Fulanilerin (Peuller) eline geçti.