Paleozoyik Zaman

Paleozoyik Zaman, b îr în c î z a m a n olarak
da bilinir, jeolojik kronolojide, Yer yüzeyindeki
yaşamda gerçekleşen köklü dönüşümlerle
birbirinden ayrılan başlıca üç zamandan
birincisi. İlk canlı türleri bu zamanda
ortaya çıkmıştır. Birkaç jeolojik dönem
zamanı, birkaç zaman da daha büyük bir
jeolojik birim olan üstzamanı oluşturur.
Prekambriyen Zamandan (y. 4 milyar-570
milyon yıl önce) sonra gelen Paleozoyik
Zamanı, Mezozoyik (İkinci) Zaman (y.
225-65 milyon yıl önce) ve Senozoyik (Yakın)
Zaman (y. 65 milyon yıl öncesinden
bugüne) izlemiştir. Buna göre Paleozoyik
Zaman yaklaşık 570-225 milyon yıl öncesini
kapsar ve kendi içinde, en yaşlısından en
gencine doğru Kambriyen Dönem(*), Ordovisiyen
Dönem(*), Silüriyen Dönem(*),
Devoniyen Dönem(*), Karbonifer Dönem^)
ve Permiyen Dönem(*) olmak üzere
başlıca altı döneme ayrılır, ilk üç dönem
Alt ya da Erken Paleozoyik Zamana, son üç
dönem ise Üst ya da Geç Paleozoyik
Zamana karşılık gelir.
Yaklaşık 175 milyon yıl kadar süren Erken
Paleozoyik Zamanda Kuzey Amerika, Avrupa
ve Asya’nın bazı bölgelerinde yerkabuğunda
yükselmeler ve üst üste binmeler
gerçekleşti, bunun sonucunda dağlar ve
joesenklinaller (uzun çukurluk) ortaya çıktı.
Yeni oluşan kara kütlelerinin güney
kesimlerinde ise büyük denizler oluştu.
Kuzey Amerika’nın büyük bölümünü, çok
sayıda mercan resifi içeren ılık bir sığ deniz
kapladı. Kambriyen Dönemin sonlarında ve
bunu izleyen öteki dönemlerde dağoluşum
olayları gelişti. Paleozoyik Zamanda iklim
genel olarak ılımandı; eskiden Kambriyen
Dönemde (y. 570-500 milyon yıl önce)
oluştuğu sanılan buzullaşmanın Prekambriyen’de
gerçekleşmiş olduğu belirlenmiştir.
Bu dönemden günümüze kalan fosiller
arasında solucanlar gibi omurgasızlar, Volborthella
ve Hyolithes cinsleri gibi ilkel
omurgasızların kabukları yer alır. Günümüz
omurgasız gruplarının birçoğu ilk kez Kambriyen
Dönemde ortaya çıktı. Soyu tükenmiş
deniz eklembacaklılarından olan trilobitler
bu dönemin en bol bulunan hayvanlarıydı.
Trilobitler aynı zamanda en çok
rastlanan fosil gruplardan biridir. Üst Kambriyen’in
sonlarına doğru dört omurgasız
grubu denizlerde birçok türüyle yaygın
biçimde temsil ediliyordu. Graptolitler, kafadanayaklilar,
Brachiopoda filumu ve trilobitlerden
oluşan bu gruplar denizlerde koloni
halinde yaşayan yosunhayvanlarının, ilk
salyangozlar gibi kanndanbacaklı yumuşakçalarm,
kabuklulardan midyekarideslerinin,
soyu tükenmiş iri yapılı eklembacaklılardan
Eurypterida grubunun ve akrabalarının atalarıydı.
İlkel balıklar da bu zamanın başlarında
ortaya çıktı. Paleozoyik Zamanda
büyük bir yaygınlık gösteren alglerin yanı
sıra bazı yosunlar ve eğreltiler de yaşıyordu.
Devoniyen Dönemden (y. 395-345 milyon
yıl önce) Paleozoyik Zamanın sonuna değin
Yer tarihinde büyük değişiklikler ortaya
çıktı. Bitki ve hayvan yaşamı geniş, sıcak ve
sığ denizlerde gelişti ve yerkabuğundaki
altüst oluşlar yaygın mineral yataklarının
oluşmasına yol açtı. Günümüzde çıkarılan
bakır, altın, kurşun, çinko cevherleri ile
diğer minerallerin büyük bölümü Geç Paleozoyik
Zamanda, özellikle Devoniyen Dönemde oluştu. Kuzey Yarıküre’deki kara
parçalarının büyük bölümü geniş bataklık
ormanlarıyla kaplıydı. Bu ormanlar sık sık
deniz basmalarına uğruyor, bunun sonucunda
bitki örtüsü mil katmanlarıyla örtülüyordu.
Denizin çekilmesinden sonra bu ormanlar
yeniden canlanıyor, ardından tekrar su
altında kalıyordu. Isı ve basınç bu gömülü
bitkileri modern dünya için çok önemli olan
petrol ve kömüre dönüştürmüştür.
Devoniyen Dönemde havayı soluyabilen
çeşitli hayvanlar denizden çıkarak karaya
yayıldı. Bu ortam değişikliğini gerçekleştiren
amfibyumlar Karbonifer (y. 345-280
milyon yıl önce) ve Permiyen (y. 280-225
milyon yıl önce) dönemlerinde geçirdikleri
evrim sonucu türce zenginleşti. Bu türlerin
uzunluğu 10 cm ile 3 m arasında değişiyordu.
Permiyen Dönemde çöl iklim koşulları
yeniden ortaya çıkınca amfibyumları yeni
bir canlı grubu olan sürüngenler izledi.
Çölde yumurtlayabilen bu hayvanların yumurtalarından
çıkan yavrular sudan bağımsız
olarak yaşayabiliyordu. Çok geçmeden,
yaşadıkları ortamlara çeşitli biçimlerde
uyarlanmış birçok sürüngen türü gelişti.
Devoniyen ve onu izleyen dönemlerde
böcekler de ortaya çıktı. Karbonifer Dönem
kömür yataklarında kanat açıklığı 70
cm’ye ulaşan kızböcekleri ve uzunluğu yaklaşık
30 cm olan hamamböceklerinin de yer
aldığı 500’ü aşkın türün fosili bulunmuştur.
Kanatlıböcekler uçan hayvanların ilk temsilcileridir.
Ama kuşların öncülleri olan
kanatlı sürüngenlerin ortaya çıkışı daha
sonraki dönemlere rastlar.
Balıklar Paleozoyik Zamanın ikinci yarısında
hızlı bir gelişim gösterdi. Köpekbalıkları
boldu. Soyu günümüzde tükenmiş olan
Dinichthys cinsinden köpekbalıklarının
uzunluğu 7 m dolayındaydı. Bu türlerin
başını koruyan kalın kemik levhalar boyun
bölgesinde gövde zırhına eklemleniyordu.
Sarcopterygii grubundan kemiklibalıklar havayı
soluma yeteneği geliştirdiklerinden geçici
su birikintilerinde yaşayabildiler. Bu
grupta yer alan akciğerlibalıklar varlıklarını
günümüze değin sürdürürken bazı saçakyüzgeçlilerden
amfibyumlar türedi.
Paleozoyik Zamanın ikinci yarısı karaları
kaplayan bitki varlığı açısından çok zengindi.
Eğreltiler Karbonifer Dönem ormanlarında
ağaç boyutlarına ulaşmış, ilk iğneyapraklılar
Permiyen Dönemde ortaya çıkmıştı.
Geç Paleozoyik Zamanda gerçekleşen bir
başka önemli olay da birkaç büyük buzullaşma
döneminin yaşanmasıdır. Güney
Amerika, Afrika, Antarktika ve Avustralya’da
eski çağlara ait buzul tortuları bulunur.
Bu koşullar daha sıcak sularda yaşamaya
alışmış canlılar için ölümcül bir tehlike
oluşturuyordu. Birbirini izleyen üç buzullaşmanın
ardından, Paleozoyik Zamanın sonlarına
doğru, tüm canlıları etkileyen bir
gelişme ortaya çıktı. İklim ısındı ve 100
milyon yıl süreyle başka bir buzullaşma
olmadı. Soğuk suya uyarlanmış canlılar hem
tür hem de sayıca yarıya indi. Permiyen
Dönemin sonunda, karada yaşayan amfibyum
familyalarının yaklaşık yüzde 75’inin
ve sürüngenlerin yaklaşık yüzde 80’inin
soyu tükendi.