PERSÇE

a. Dilbil. Orta persçe, orta fars- ça dönemine ait batı İran dili. (Eşanl. PEHLEVİ.) || Eski persçe, Ahemeni İmparatorluğumun (İ.Ö. VI.-IV. yy.) yazıtlarıyla belgelenen eski İran dili. Eski persçe orta farsçay- la farsçanın atasıdır. (Bk. ansikl. böl.) —ANSİKL. Eski persçe’ye Ahemeni kralları (özellikle Dara I ve Kserkses) döneminde kazılmış yazıtlarda rastlanır. Bunların en önemlisi Dara’nın Bisütun’da kaya üstüne kazılmış ünlü yazıtıdır Bu yazıtlar soldan sağa doğru çivi yazısıyla değişik ve özgün bir dizgeyle yazılmıştır: biri sözcüklerin ayrımını belirten 37 göstergelik bir yazı düzeni kullanılmıştır. Kayıtların çoğunda, eski persçe metnin elamca ve babil dilindeki çevirileri de yer alır. XIX. yy. ortalarında bu metinlerin okunmasıyla büyük bir bütün oluşturan Mezopotamya çivi yazısı kullanılmış metinlerin çevirisi gerçekleşebilmiştir. Orta persçe Sasani İmparatorluğumun (İ.S. 226-651) ortak, edebiyat, din ve yönetim diliydi. Bu dil, çeşitli belgelerde (mühür, para, papirüs, resmi kayıtlar), zerdüştçü toplumlarda (parsis), elyazması metinlerin saklandığı özellikle dinsel nitelikli (mezde- ki) edebiyatta görülür. XX. yy. başında, Şin- dang’daki Turfan’da bulunan maniciliğe ilişkin elyazması parçalarda da bu dilin örneklerine rastlanmıştır. Orta persçe bir dönemde başka bir İran diliyle rekabet içindeydi: parthça Sasani döneminin başında, krallık belgeleri genellikle üç dilde yazılırdı: orta persçe, parthça ve yunanca. Manicilik yapıtları dışında orta persçe metinlerde aram cadan türeyen ve ünlülere yer vermeyen, aramca ideogramların yoğun olduğu bir yazı kullanılmıştır. Harfler, özellikle mezde- ki metinlerde, bulanık niteliklidir ve yorumu çok güçtür. Yazısı çok daha açık seçik olan manicilik metinleri kolaylıkla çözülmüştür. Sasani uygarlığının başlıca dili olan orta persçeden ermenice, süryanice ve arapça- ya birçok sözcük geçmiştir. İslamiyet döneminde orta persçe farsça biçiminde sürmüştür. Bugün elimizde bulunan pehlevi metinlerin çoğu, İslamiyet döneminde yazılmıştır. Örneğin /toesfa’nın pehlevi dilindeki yorumu Zend, Bundahişn* Dinkard* zer- düştçülerin İslamiyet dönemindeki ürünleridir. Bu dinsel metinlerin dışında, öğretici yapıtlar da vardır. Pehlevi edebiyatının dev yapıtları ancak çeviriler aracılığıyla bize ulaşmıştır. Örneğin Kralların Kitabı ile Kelile* ve Dimne masalları. PERSE a. (fr. Persâe). Gökbil. KAHRA- MAN’ın eşanlamlısı.