PORTEKİZ
PORTEKİZ
(Portekizce: Portuguesa, Fr. ve İng.: Portugal), Güneybatı Avrupa’da, İber Yarımadası’nın batısında devlet. Asor ve Madeira adaları dahil, yüzölçümü 92.082 km.2, nüfusu 10.312.000 (1987), başkenti Lizbon (Lizboa), önemli kentleri, Porto, Braga, Aveira, Setu-bal ve Coimbra’dır. Batıda Atlas Okyanusu’na açılan Portekiz, doğuda İspanya ile sınırlanır. İber Yarımadası’nın ana gövdesi olan Meseta’nın bir parçasıdır. Fakat İspanya’da yüksek bir plato olan Meseta, bura da alçalır, özellikle güneye doğru yükseklikler birkaç yüz metreye kadar iner. Atlas Okyanusu’nun etkilerini de almakla beraber, Akdeniz iklimi egemendir. İklim güneye doğru oldukça kuraktır. Doğal bitki örtüsü de maki ve garig adı verilen Akdeniz topluluklarıdır. Mantar meşesi ülkenin en karakteristik ağacıdır. Portekiz sosyal gelişme ve ekonomik düzeyi ile Avrupa’nın en geri kalmış ülkelerindendir. Bununla birlikte 1975’te kişi başına, 1.500 dolara ulaşan milli geliri ve 1978’de 7 milyar doları aşan dış ticaret hacmiyle Asya, Afrika ve Latin Amerika’daki ülkelerin çoğundan ileri durumdadır. Sanayi kuruluşları gerek üretim kapasiteleri ve gerekse türleriyle sınırlıdır; ekonomi daha çok tarıma, balıkçılığa, turizme dayanır. Başlıca ihraç malları bazı dokumalar ve fabrikada yapılmış diğer eşyalarla mantar (yılda ortalama 200.000 tonla dünya üretiminin yarısını sağlar), şarap, Akdeniz meyveleri (incir, turunçgiller, zeytin) ve balık konserve-
si, petrol, demir ve çelik ürünleridir.
16. yüzyılın sonlarına kadar, komşusu İspanya gibi, denizci ve sömürgeci zengin bir devlet olarak yaşayan Portekiz, bu tarihten sonra geriledi ve yüzyıllar süren bu gerileme dönemi sonunda, 20. yüzyılın başlarında kıtanın en geri ülkesi durumuna düştü. 1910’da cumhuriyet ilan edildi. Fakat içinde bulunduğu ağır ekonomik koşullar ülkeyi otoriter bir yönetime sürükledi. 1933’te, bütün demokratik kuruluşları askıya alan Salazar rejimi ülkeye egemen oldu. Uzun süren bu rejim ekonomik durumu bir ölçüde düzeltti. Fakat 1960’larda başlayan ve giderek güçlenen sömürgelerdeki bağımsızlık hareketleri, özellikle de Angola ve Mozambik’teki hareketler, Portekiz ekonomisini ağır bir bunalıma sürükledi. Salazar’ın ölümünden (1970) sonra iktidardaki Milliyetçi Halkçı Eylem Partisi (MHE) muhalefete karşı baskısını artırdı. Sürüp giden öğrenci hareketlerinin ve grevlerin yanı sıra ordu içinde politik kıpırdanmalar başladı. 25 Nisan 1974’te bir hükümet darbesiyle Ca-etano devrildi. İktidara geçen Ulusal Kurtuluş Cuntası, anayasal demokratik bir düzen kurmaya söz verdi. MHE ve bazı devlet kuruluşları dağıtıldı, politik tutuklular serbest bırakıldı ve sansür kaldırıldı. 15 Ma-yıs’ta General Spinola cumhurbaşkanı oldu. Kısa bir süre sonra iktidar ortaklan arasında çelişkiler baş gösterdi. Grevler ve döviz rezervlerinin azalması nedeniyle ekonomik bunalıma düşüldü. Hükümet, Devlet Konseyi ile çelişkiye düşerek dağıldı (9 Temmuz 1974). Vasco Gon-zales başbakan oldu ve ılımlılar kabineye ağırlıklarını koydular. İçeride birtakım özgürlükler kısıtlanırken, dışarıda sömürgelerin tasfiyesi kararlaştırıldı. Olaylar sonunda 28 Ey-lül’de Spinola istifa etti. Costa Go-mez başkanlığında sol bir cephe iktidara geldi. Yeni hükümet sömürgelerin tasfiyesini hızlandırdı. İktidardaki Ulusal Devrim Konseyi sosyalist bir program uygulamaya başladı. Bankalar, sigortalar, enerji üretim sanayii vb. devletleştirildi. Kurucu Meclis seçimlerinin sonunda sol
partiler başarı kazandı. Ancak muhalefetin eylemleri ve iktidar ortaklarının arasındaki anlaşmazlık yüzünden hükümet dağıldı (1975). 1978’de Mario Soares başkanlığında kurulan sosyalist hükümet, ekonomik bunalıma kalıcı çözüm getiremedi. Aralık 1979 milletvekili seçimlerini ve 1980’de yapılan olağan ön seçimleri sağ cephe kazandı. Ancak muhafazakârların lideri Sa Car-nerio’nun bir kaza sonucu ölmesi, sağın başkanlığı kazanmasını engelledi. 7 Aralık 1980’de oyların % 56’ sından çoğunu alarak seçilen Başkan Eanes hükümeti kurma görevini Francisco Pinto Balsemao’ya verdi. Yeni hükümet Ağustos 1982’de anayasada yaptığı bir değişiklikle askerlerin vesayetine son vererek rejimi batı demokrasilerindeki rejime yaklaştırdı. Ancak cumhurbaşkanının yetkilerini de sınırlayan bu değişiklik Cumhurbaşkanı ve parlamento arasında gerginliklere yol açtı. 25 Nisan 1983 seçimleriyle Sosyalist Parti Meclis’te çoğunluğu sağlayınca 9 Haziran’da Mario Soares, sosyalistler ve sosyal demokratlardan oluşan merkez sol bir hükümetin başına geçti. Koalisyon, ülkeyi AT’ye girişe hazırlamak üzere üç yıllık bir iktisadi ve mali program uygulamaya başladı. Yönetim değiştiren PSD koalisyondan çekilince erken seçime gidildi. Ekim 1985 seçimlerinde sosyal demokratlar en çok milletvekili çıkaran parti olmasına rağmen Cavaço Silva ancak azınlık hükümeti kurabildi. Portekiz 1 Ocak 1986’da AT üyesi oldu. Şubat 1986’da yapılan cumhurbaşkanlığı seçimini Mârio Soarez kazandı. Silva’nın azınlık hükümeti güvensizlik oyuyla düşürülerek Nisan 1987’de yeniden erken seçim yapıldı. Sosyal demokratlar oyların % 50’ den falasını alarak tek başlarına iktidar oldular. Durumlarından alan sosyal demokratlar, AT üyesi]
.PORT
ülkelerden yabancı sermayeyi Çeke-hyj^ı^j bilmek için bir özelleştirme progra-F mı uygulamaya ve iş yasalarında® değişiklikler yapmaya başladılar.
PORTEKİZCE, Hint-Avrupa dil ailesinin Roman dalından bir dil. Portekiz’de Asor ve Madeira adalarında anadil olarak kullanılmaktadır. Sömürgecilik yoluyla Brezilya’da yay-grtaşan Portekizce, bugün Brezil-Ka’nın da resmi dili durumundadır, tyrıca Portekiz’in Afrika (Angola, 3ine-Bissau, Mozambik) ve Asya’ Jaki (Goa, Diu [1961’e kadar], Ti-nor) kimi eski sömürgelerinde yö-wtim dili olarak benimsenmiştir. 90 nlyona yakın insan tarafından ko-wşulan Portekizce’nin, Portekiz’de-d lehçeleri şunlardır: 1) Kuzey lehleri (Entre Douroe-Mihno, Tras ıs Montes), 2) Merkez lehçesi (Bai-ao lehçesi), 3) Güney (yazı dilinin byandığı Lizbon, Alemtejo, Algar-e lehçeleri), 4) Adalardaki lehçeler Asorlar, Madeira lehçeleri).
•ÖRTER, Cole (1893 Peru/indi-na-1964 Santa Monica), Amerikalı esteçi. Yale’de okuyan Cole, öğ-encilik yıllarında müzikle uğraştı, k profesyonel çalışması “See Ame-ca First’tür (Önce Amerika’yı Gör, 916). Daha sonra Avrupa’ya ge-en besteci Paris’te birkaç yıl klasik lüzik öğrenimi gördü. Ülkesine öndükten sonra müzikal komedile-i yaptığı bestelerle tanındı. 1929’ a “Fifty Million Frenchmen” (Elli iyon Fransız Erkeği) ile ilk başarını kazandı. Birçok film müziği de ipti; bunların en önemlileri “High ociety” (Yüksek Sosyete) adlı film in hazırladığı şarkılardı. Broad-ay’in en Özgün bestecilerinden *bt-dan Cole, “Night and Day” (Gün s Gece) adlı şarkısıyla dünyaca bir ı kazandı. Başlıca yapıtları: ’The ew Yorkers” (New Yorklular, 130), ‘The Gay Divarce” (Neşeli jşanma, 1931), “Red, Hot and ue” (Kırmızı, Sıcak ve Mavi,
06), “Kiss me Kate” (Öp Beni Ka-, 1939).
5RTLAND ÇİMENTOSU -* Çİ-
ENTO
)RTO NOVO, Benin’in başkenti, nı zamanda, güneydoğu yönetim ılgesinin merkezidir. Gine Körfe-nin içinde kurulmuştur. Hurma hçeleriyle çevrili olup çok kalaba-bir bölgenin ortastndadır. Porto
: 92.082 km.2 : 10.312.000 (1987) : Lizbon : Portekizce : Hıristiyan : Portekiz Cumhuriyeti :Escudo
1. –
• – y
adadır. Başlıca ürünleri şekerkamışı, tütün, kahve, meyveler ve hayvan ürünleridir. Ayrıca bakır çıkarılır. Bazı sanayiler de kurulmuştur. Ekonominin bütünü özel bir kuruluş tarafından denetlenir. En önemli dışsatım ürün şekerkamışıdır. Adada kişi başına düşen ulusal gelir bütün orta ve Güney Amerika ülkelerinden yüksektir. Ancak yüksek gelişme hızının etkisi, yüksek nüfus artış oranı nedeniyle azalmaktadır. Bu nüfus artışı bir yanda da ABD’ye sürekli göçlere neden olmaktadır. 1493’te Kolomb tarafından keşfedilen ada, 1898’de İspanya’dan ABD’ye geçti. 1948’de kendi valisini seçme hakkı verildi. 1952’de ise iç işlerinde özerk bir yönetim statüsüne sahip oldu. Porto Rikolular, ABD vatandaşı olmakla birlikte ABD se-
PORTEKİZ
Yüzölçümü Nüfusu Başkenti Resmi dili Dini
Resmi adı Para birimi
Portekiz’in başkenti Lizbon’dan bir görünüş
Novo, eskiden Fransızlar tarafından Dahomey’e giriş üssü olarak kullanıldı. Yağ fabrikalarına sahip olan kent, ticaret ve yönetim merkezidir. Nüfusu 144.000 (1986).
PORTO RİKO ya da PUERTO Rİ-
CO (resmi adı: Commonwealth of Puerto Rico, İspanyolca: Estados Libre Asociado Puerto Rico), Büyük Antil Adaları’ndan biri; Amerika Birleşik Devletleri’ne bağlı özerk devlet. Yüzölçümü 8.897 km.2, nüfusu 1987’de 3.300.000 (ayrıca 2.000.000 kadar Porto Rikolu da, çoğu New York’ta olmak üzere ABD’de yaşar). Başkenti San Juan (nüfusu 428.900), başlıca kentleri, Ponce, Bayamon, Mayaguez; resmi dili İngilizce ve
çimlerine katılamazlar. 1967’de yapılan halkoylamasında oylamaya katı-lanların % 61 ’i ortak devlet statüsünden, % 39’u tam bütünleşmeden, % 06’sı bağımsızlıktan yana oy verdiler.
PORTRE, bir insanın karakalem, suluboya, yağlıboya vb. resmi; fotoğraf ya da heykel yoluyla tasviri. Daha çok resim yoluyla tasvir için kullanılır. Eskiçağda Mısır ve Sümer, heykelcilik sanatında olgunlaştı. Kişilerin yüceltilmesi, portreciliğe hız kazandırdı. Bizans sanatında hükümdarların görkemini göstermek için kullanıldı. 15. yüzyılda Batı sanatında büyük bir değer kazandı. Vinci’nin “La Gioconda” adlı yapıtı ile doruk noktasına ulaştı. Leonardo da Vinci, Raffaello, Velasquez, Goya, Le Nain, Dürer, Bogarth, Constable ve İngres, bu alanda değerli yapıtlar verdiler. 16. yüzyılda karakalem portreler, ön plana çıktı Portreyi manzaraya yâklaştırmaya çalışan Renoir oldu. Picasso, insan yüzünü birbirini izleyen düzeylerle göstermeye yöneldi. Portre sanatı. Türkiye’de 20. yüzyılda gelişmeye başladı. Osman Hamdi Bey, İbrahim Çallı, Şeref Akdik, Nurullah Berk, Abidin Dino vb. bu alanda önemli yapıtlar verdiler.