PRAG DİLBİLİM ÇEVRESİ VE SESBİLİM
16 ekim 1926’da şiir incelemesine büyük ilgi duyan bir grup genç Rus (Sovyet büyükelçiliğinde kültür ataşesi olarak görev yapan Roman Jakobson ve Rus Devrimi’nden (1917) sonra kaçmış olan Rus prensi Nikolay Trubetskoy) ve Çek araştırmacı (Vilem Mathesius, B. Trnka, J. Vachek) Prag Dilbilim Çevresi’ni kurdular. Yaptıkları çalışmalardan yapısal sesbilimin doğuş belgesi olan «1929 tezleri» ortaya çıktı.
Böylece dil, bir işleve (bildirişim işlevi) karşılık veren ve bu işlevi yerine getirmek için gerekli araçları kullanan bir sistem olarak tasarlanıyordu. Bu programın tam olarak açıklamasını da 1939’da Almanca olarak yayımlanan kitabında Trubetskoy yaptı «Sesbilimin İlkeleri» [Grundzüge der Phonologie]). Trubetskoy bu eserinde sözün seslerini inceleyen sesbilgisi (fonetik) ile dilin seslerini inceleyen sesbilimi (fonoloji) birbirinden ayırır. Demek ki, sesbilim, sesleri dil içindeki işlevlerine göre inceler. Sesbirim (fonem) en küçük işlevsel birimdir, sesbilimsel karşıtlık ise iki anlamsal birimi ayırt etmeyi sağlayan ses karşıtlığıdır.
Sözgelimi Türkçe’de yala (bir tür kılıç) ve bala (çocuk, yavru) sözcüklerindeki p> ve b sesbirimleri titreşimsiz [p] titreşimli [b] karşıtlığı sayesinde iki birimi birbirinden ayırt etme olanağı sağlar. Bu örnek Trubetskoy’un ayırıcı işlev’ini açıklar. Rus dilbilimci bu işleve ayrıca sınırlandırıcı işlev (ses bir sözcüğün veya bir sözcük grubunun sınırını belirmeyi sağlar) ile yücelim işlevi’ni (külminatif işlev) [sözgelimi vurguyu belirler] ekler. Prag Dilbilim Çevresi’nin gerçekleştirdiği çalışmaların etkisi büyük oldu. Başlangıçtaki topluluğa somadan katılan İngiliz Daniel Jones ve Fransız Benvenis-
