PÜRİTENLİK

Püritenlerin partisi, öğretisi. —ANSİKL. Püriteniik, başlangıçta yalnızca, Kutsal Kitap’ın yüksek otoritesine ve alın- yazısı öğretisinin kabulüne dayanan, Büyük Britanya’ya özgü bir anlayıştı. XVI. ve XVII. yy.’larda İngiltere’de halkın gerçekten sevdiği tek kitap olan Kutsal Kitap’a bağlılık, onu düşüncelerinin kılavuzu sayan püriten için yaşamın temeli durumuna geldi. Püritenlerin dünyadaki yaşama, sanata, tiyatroya (1642’de tiyatro salonlarını kapattırdılar) ve genel olarak bütün eğlence kaynaklarına karşı duydukları tiksintinin nedeni buydu; ancak katı davranışları da Kutsal Kitap’ın etkisinden çok Stuartlar’a ve onların hoppalıklarına karşı duydukları düşmanlığa bağlıydı. Püriten* lerin alınyazısına verdikleri önemle birlikte düşmanları da arttı ve bu durum onların kendilerini bir tür cennetlik halk olarak görmelerine yöl açtı. Püriteniik 1654’e doğru,’Anglikan kilise- sl’nin üyeleri, piskoposçuluğu kabul etmekle birlikte, Book of Common Prayer’ de varlığını sürdüren bazı katolikleştirici öğelere karşı başkaldırdıkları zaman ortaya çıktı. Calvin, Zvvingli ve Bullinger’in tanrıbilimlerinden etkilenen püritenler, Eli- zabeth l’in hükümdarlığı sırasında, özellikle Cambridge Üniversitesinde tuttukları yer sayesinde büyük bir rol oynadılar ve katolik kökenli ayin giysileri kullanılmasına karşı çıktılar. 1583’te kurulan YüksekKilise komisyonu’nun zulmüne uğrayınca büyük topluluklar halinde Hollanda’ya, ardından ABD’ye göç ettilerse de (-+ PÜRİTEN), aynı zamanda İngiliz toplumunun en etkili sınıflarından bazı öğeleri kendilerine çektiler. Genellikle presbiteriyen ya da presbi- teriyenliğe yakın çevrelerden gelen püritenler, no bishop, no king (ne piskopos, ne kral) çığlıklarıyla James l’in aşırı pis- koposçu görüşlerini eleştirdiler. Püriteniik, İngiltere devriminde büyük bir rol oynamaya yöneldi. Böylece püritenlerin, bireyleri Kilise ile hiçbir bağı olmayan bağımsız topluluklar kurmakta özgür bırakmak isteyen üçüncü bir kategorisi ortaya çıktı. Püriteniik, sadeliğe önem vererek, zenginlikte Tanrı tarafından seçilmiş olmanın işaretini görerek, Ingiltere’de,kapitalist burjuvazinin gelişmesine katkıda bulundu. Öte yandan dinsel yaşamda bireyin rolüne verilen payı geliştirerek, aiman piye- tizm*ine ve İngiliz metodiznrfine yol açtı. Daha sonra liberal Protestanlığın gelişmesine yardımcı olan püritenliK günümüzde de bazı Low Church kesimlerinde varlığını sürdürmektedir. (-♦ ANGLİKANCILIK.)