Sebepler Yaratıcı mı?
Gönlüne münasip yâr mi ararsın uygun bir isim desem
Dr. Senâi Demirci
Bu günlerde fizikçilerin başında da aynı dert var. Bilindiği gibi atom altı parçacıkların çoğu kararsızdır. Her bir parçacık, habire parçalara ayrılır. Ama ne kadar süre içinde. Ve hangi parçacıklara…?
Fizikçiler bu soruları cevaplandırmak ve buradan belli kanunlar çıkarmak zorundalar. Bunu kısmen başarmışlar da.
Meselâ, ellerinde belli bir parçacıktan çok sayıda varsa, bu parçacıkların yüzde 60’ı şöyle, yüzde 30’u böyle ve yüzde 10’u böyle parçalanır diye tahminde bulunabiliyorlar. Bunun için belki de on binlerce parçacık çarpışmasını gözleyip kaydetmeleri lâzım. Ancak fizikçinin elinde tek bir parçacık varsa, bütün bu hesaplar yıkılıverir. Çünkü o tek parçacığın nasıl, ne zaman ve han-
gi parçacıklara ayrılacağı tamamen tahmin dışıdır, belirsizdir. Aynı parçacık bir defasında belli bir şekilde davranırken, daha sonra tamamen başka türlü bir davranış gösterebilir.
Atom altı âlemde, büyük âlemde alıştığımız gibi belli şartlar, belli sonuçlar getirmiyor. Dolayısıyla olayları sebep – sonuç alâkası ile açıklamak mümkün değildir. Çünkü sebep – sonuç alâkasını kurabilmek için gerekli kesinlik yoktur.
Meselâ, “Fotonun şu şekilde ortaya çıkmasına şu yol açtı” diyebileceğimiz bir şey yok. Birşey bulsak bile, foton bazen o şey olmadan da ortaya çıkıyor. Yani “hiç sebepsiz”, yoktan yere” ortaya çıkıyor. İnanılmaz bir şey değil mi?
Foton. Şu bizim bildiğimiz ışığın parçacıkları. Her düğmeye bastığımızda hemen var olmasını beklediğimiz ışığın. Düğmeye bastığınızda bazen yanan, bazen yanmayan bir ampul ister miydiniz?
Allah’tan ki böyle bir ampul yok. Çünkü her bir ışık huzmesinde sayısız foton vardır ve kaba bir hesapla siz düğmeye bastığınızda yüzde yüze yakı nı var olur. Ama tek bir foton taneciği nin var olup olmaması, tamamiyle be lirsizdir. Odanıza yayılan ışık hüzmesi içinde belli bir fotonu takip ediyor ol saydık, siz düğmeye bastığınızda o foton taneciği var olmuştu. Ama var olmayabilirdi de. Yani düğmeye bas manız fotonun var olması için yeter sebep değil: Her bir foton düğmeye bastığınız için değil, varlıkları yokluk larına tercih edildiği için var oluyorlar
Yani… Düğmeye bastığınız için ay dmlanıyor değilsiniz…