ŞEYTAN OTU (Ferula)

ŞEYTAN OTU (Ferula), Al m. Weisser Stechapfel
(m), Fr. Herbe (I) du diable, İng. White datura. Familyası:
Maydanozgiller (Umbelliferae). Türkiye’de Yetiş­
tiği Yerler: Doğu, Orta, Güney ve Güney Doğu
Anadolu.
Gövdeleri silindir şeklinde veya köşeli, sarı renkli
çiçekler açan yüksek boylu otlar. Yapraklar büyük,
çok parçalı ve parçalar iplik şeklindedir. Çiçekler
şemsiye şeklindeki durumlarda toplanmışlardır.
Memleketimizde onyedi ferula türü tabiî olarak yayı­
lış gösterir. Bu bitkiye halk arasında çakşır otu adı da
verilmektedi.
Kullanılışı: Çok eski tarihlerden beri bilinen ve
kullanılan bir bitkidir. Doğu Anadohı’da haşlanıp
acılığı giderildikten sonra gıda olarak kullanılır, tur­
şusu yapılır. Ayrıca hayvan yemi olarak da kullanılır.
Çakşır otu, kökleri toz edilip bal ile kanştınlıp kudreti
attıncı olarak da kullanılmaktadır.
Orta ve Doğu Anadolu dağlarında yetişen diğer
bir ferula rigidula türü “Suyabu” adı altında tanınır.
Bunun da çiçekleri sarı olup 70-100 cm. boylarındadır.
Yaprakları Van bölgesinde hazırlanan, çok sevilen
ve yenen meşhur “Oltu Peyniri”nin içine
konmakta ve özel bir tad vermektedir.
Memleketimizde yetişmeyen İran ve Türkistan’da
yetişen diğer bir ferula asarfoetida türünün köklerinden
elde edilen usare “şeytan tersi” adını alır. Bu
madde sarımsı esmer renkte, sarımsak kokusunda
soğukta sertleşen sıcakta yumuşayan ve acı lezzettedir.
İçerisinde, zamk, uçucu yağ ve organik asitler
vardır. Sinir sistemini yatıştırıcı, hazmı kolaylaştırıcı
ve kurt düşürücü etkileri vardır. Baharat olarak da
doğu ülkelerinde kullanılır.
ŞIRA, Aim. Traubenmost, Fr. Mistelle, İng. Grape,
Juice. Mayalanmış taze üzüm suyu. Olgunlaşmış
üzümden değişik usullerle şıra elde edilir. Taze şıra
çeşitli elementleri ihtiva etmesi bakımından çok
önemli bir besin maddesidir. Yüzde 60-80 verimle
elde edilen taze üzüm şırasında ortalama, % 70-80 su,
% 12-25 şekeı, % 0,12-0,15 pektinler, % 0,02-0,04
tanen, % 0,9-1,5 asidler (tartarik, elma asidi), % 0,12-
0,5 azotlu maddeler, % 0,3-0,5 kul, enzimler ve B,
vitamini vardır. C vitamini şıra elde edilirken harap
olur. B, vitamini şıranın şaraba dönüşmesi esnasında
yok olur. Şırada çok az miktada anorganik asidler
(litrede 0,1-0,3 mg) ve çok miktarda organik asidler
bulunur. Şıranın bozulmadan muhafazası ancak pastörize
edilmesi ile mümkündür.
Pişmemiş üzüm suyu (şıra) havasız fıçılarda
durunca, gaz habbeleri ve köpük meydana gelerek
mayalanır. Şarab haline döner (Bkz. İçki). Bu durumdaki
şıradaki şeker azalıp ispirto çoğaldığı için, tadı
şekerli iken, keskin ve yakıcı olur Üstü köpük ile
örtülünce şıra şaraba dönmüş olur. Şıra kaynatılıp
içine pekmez toprağı konursa, pekmez hâline gelir
(Bkz. Pekmez).
Yüzonbeş kilogram üzümden yetmişbeş litre şıra
çıkar. Şıraya kükürt dioksit konarak, sirke asidi
mayası ve başka zararlı mayalar öldürülür. Şıra
temizdir, içilir ve şifâlıdır. Şarab haline dönünce içil­mez ve karaciğerde, ruhta ve bedende dengesizlik
meydana getirir.