SlBEVEYH

Nahiv ya’nî dilbilgisi âlimlerinden. ismi Amr, lakâbı Sîbeveyh, meşhûr künyesi Ebû Bişr ve bundan başka Ebû Osman, Ebû’l-Hüseyn veya Ebû’İ-Hasan’ dır. Daha çok Sîbeveyh lakâbıyla tanınır. Nesebi Ebû Bişr Amr bin Osman el- Kanber’dir. İran’ın Şiraz yakınlarındaki Beydâ’da ve bir rivâyete göre de Ahvâz’da doğdu. Doğumuna 140, 150 (m. 767;, vefâ- tına da 180-188, 194 (m. 809/ tarihleri rivâ- yet edilir. Kabri Şiraz’dadır. Sîbeveyh, ilim tahsil etmek için Basra’ ya geldi. Hadîs ve fıkıh ilmini öğrenmeye başladı. İlk hocaları îsâ bin Ömer Sekafî, Hammâd bin Seleme ve Ebû Zeyd el- Ensârî’dir. Muhaddis (hadîs âlimi; Ham- mad bin Seleme’nin huzûrunda hadîs-i şerif okurken, bir kelimede hatâ yaptı. Hatâsından çok utanıp, üzüldü. Önce nahiv (dilbilgisi) ilmini öğrenmek lüzumunu hissetti. Nahiv öğrenmeye karar verip, nahivci Halil bin Ahmed’in derslerine devam etmeye başladı. Nahivin temel bilgilerini bu hocadan aldı. Halîl bin Ahmed, O’nun zekâsı, çalışkanlığı ve terbiyesini takdir edip, “Ey üzüntüleri gideren kimse, merhaba!” diyerek iltifat ederdi. Ondan onbeş sene kadar ders aldı. Aynca
Yûnus bin Habîb’den nahiv, Ebû 1-Hattâb el-Ahfes, Nezr bin Şümeyl el-Mâzinî ve Müerric bin Amr es-Sedûsî’den lügat (sözlükı dersi aldı. Muhaddis Ali bin Nasr el- Cehzemî’den de ders aldı. Basra’da devrin en meşhûr nahiv ve lügat âlimlerinden ders alması ve kabiliyeti onu nahiv ilminde söz sâhibi yaptı. Ders vermeye başladı. Ondan Ebû’l-Hasan el-Ahfaş ve Kutrub lakâbını verdiği Muhammed bin el- Mustanir ders aldı. Nahiv ilmine dâir, el- Kitab ismiyle meşhûr eserini yazdı. “Kara’tü’l-Kitâb” dendiği zaman Sîbeveyh’in meşhur eserini okuduğu anlaşılır. Talebesi Ahfaş, hocasından sonra, el- Kitâb’ı Basra’da okutmaya başladı. Sîbeveyh, hayatının sonlarına doğru Basra’dan Abbâsi Halifeliği’nin merkezi Bağdad’a gitti. Bağdad’da Zenbûri denen nahve dâir mes’elelerdeki ihtilâflar üzerine, nahiv ve lügat âlimi Kurrâ-i seb’a ya’nî yedi meşhûr hâfızdan biri olan Ali bin Hamza Kisâî ile İlmî münâzarada bulundular. Sîbeveyh, Bağdad’daki münâzaranın neticesine çok üzülüp, Basra’ya geri gelip, daha sonra da memleketi İran’a döndü. İran’da vefât edip, Şiraz’a defn edildi. El-Kitâb, nahiv üzerine yazılıp, zamanımıza kadar muhafaza edilen ilk büyük eserdir. El-Kitâb, bir çok nahivci tarafından okunup, okutulmuş ve uzun zaman şerh, izâh, ihtisar (sadeleştirme), ikmâl ve tenkid şeklinde müracaat eseri oldu. El-Kitâb hakkında eserler yazılarak zamanımıza kadar muhafaza edilip, üç defa yayınlandı. Almanca’ya da tercüme edildi. Sîbeveyh’in ayrıca Ebniyetû’l-esmâ adında bir kitabı daha vardır.
1) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh-463 2) Bugyetul- Vuât cild-2, sh-346 3) Târih i Bağdâd, cild-12, sh-195