SOKRATES (İ.Ö. 470 Atina-400 Atina), Yunan filozofu. Bir heykeltıraşla bir ebenin oğludur. Bütün yaşamı Atina’da geçti. Siyaset adamlarının ve sofistlerin, bu arada komedi yazarı Aristophanes’in karşı etkisiyle kentin tanrılarını tanımamak ve gençlerin ahlakını bozmak suçun-
1948
dan ölüme mahkûm edildi. Sokra-tes de bir sofistti. O da onlar gibi yalnızca insan sorunlarıyla ilgileniyor, özellikle ahlaklı davranışın koşullarını araştırıyordu. Onu sofistlerden ayıran başlıca özellik insanlara bir şeyler öğretmeye kalkmaması, insanlara tartışma yoluyla doğruyu buldurmaya çalışmasıdır. Yazılı hiçbir yapıt bırakmamış olan Sokrates ile ilgili bilgilerimiz birkaç kaynağa dayanır. Bu kaynakların başlıcası öğrencisi Platon’un diyaloglarıdır. Platon’dan giderek görüşlerine yaklaştığımız Sokrates felsefede yön-temli düşünme kaygısının önderi olarak görünür. Sokrates’in yöntemine diyalog yöntemi demek yanlış olmaz. Diyalog onda her zaman iki evrelidir. Birinci evre alay evresidir, bu evrede Sokrates karşısındakinin zihnini yanlış bilgilerden arındırır, hiçbir şey bilmeyen bir insanın tutumuyla bir şeyler öğrenmek istercesine karşısındakini sorguya çeker, sonunda onu alayla, daha doğrusu küçük düşürücü olmayan hafif bir hoşgörüyle güç durumda bırakır; ikinci evrede, doğurtma evresinde doğru bilgiyi karşısındakine buldurmaya yönelir. Onun yaptığı yalnızca insanda var olduğuna inandığı bilgiyi ortaya çıkarmak için katkıda bulunmaktır. Her insanda iyilik tohumu diyebileceğimiz bir güç, bir tohum vardır, bu tohumu yeşertebilmek gerekir. Bu tutumuyla Sokrates bize Platoncu idealizmin gelişimini duyurur. Sokrates kararlılığıyla ve topluma saygısıyla eşsiz bir iyi yurttaş örneği olarak alınmıştır.
