TAVŞANLAR (Leporidae)

TAVŞANLAR (Leporidae), Alm. Hasen (m.pl.),
Fr. Lièvres (m.pl.). İng. Leporidae. Familyası: Tavşangiller
(Leporidae). Yaşadığı Yerler: Antartika hariç,
hemen hemen bütün dünyada. Yabanî olanları dağ­
larda, kırlarda yaşar.
özellikleri: Gözleri iri, arka bacakları ön bacaklarından
daha uzun, kuyruğu kısa, kulak ve bıyıkları
uzun, otçul memelidir. Yabani veya evcil olarak
yaşarlar.
Ömrü: 5-12 yıl.
Çeşitleri: Adi tavşan (Lepus europaeus). Ada tav­
şanı (Öryetologus cuniculus), Kar tavşanı (Lepus timidus)
meşhurlarıdır.
Kulakları ve arka bacakları uzun, ön bacaktan daha
kısa olan tavşanlar karada yaşayan memelilerdir.
Kuzey kutup dairesinden çöller bölgesine kadar hemen
hemen dünyanın her yerinde bulunurlar. Hepsi kısa
kuyrukludur. Bazılan kazdıktan tünellerde bannir. Bir
kısmı ise asla tünel kazmaz. Satıhta bannir. Hepsinin
keskiye benzeyen ve daimi süren dişleri vardır. Kesici ön
dişlerle azı dişleri arasında boşluk bulunur. Bu hususta
onlar kemiricilere benzerler. Uzun süre kemiriciler takı­
mında smıflandınldı. Şimdi ise Lagomorpha (Tavşanımsılar)
takımının çiftdişliler (Duplicidentata) alt
takımında incelenirler. Bunlar, Rodentia (Kemiriciler)
takımından ayıran en önemli özellik üst damaklannda
iki çift kesici dişleri bulunmasıdır. Adi tavşanlar, Ada tavşanlan ve pikalar (Islıklı tavşanlar) bu takımın en iyi
tanınan türleridir. Yalnız Antartika’da bulunmazlar.
Ağırlıklan genellikle 1-3 kg. kadardır. Yokuş yukan
çok iyi koşarlar. Pikalar tamamen kayaaltlannda bannırlar.
Asya ve Amerika’da yaşarlar. Tombul vücutları ve kısa, yuvarlak kulakları vardır. Gündüz faaliyet gösterirler.
Kış uykusuna yatmazlar. Fakat kuru otları kış
için biriktirip kayalar altında depolarlar. Adi tavşan
(Lepus europaeus) daha iri ve daha ince uzundur.
Sanmtrak kahverenkli tüylüdür. 70 cm. boyunda ve3-6
kg. gelenleri vardır. Dağlarda, kırlarda ve ormanlarda
bulunur. Orta ve Güney Amerika ile Avustralya’da
rastlanmaz. Siyah uçlu kulakları vardır. Barınmak için
tünel kazmaz. Yalnızca yeri biraz eşerler ve orada kurumuş
çimenlerin üzerinde iskân eder. Koştuğunda uzun
değnekle yürüyen canbazları andırır. Bu yürüyüşü onu
sıçramalarla hareket eden Ada tavşanından ayırır.
Münzevi (yalnız) bir hayvandır. Fakat ilkbahar başlangıcında
toplu görülürler. 2-4 yavru doğurur. Yavrular
gelişimleri ilerlemiş vaziyette, vücutları tüylü, gözlen
açık ve ayaklannı derhal kullanabilecek kabiliyette
doğarlar. 2-3 hafta süt emerler. Gebeliği 5-6 hafta olup,
yılda 4-5 defa gebe kalabilirler. 8-12 yıl kadar yaşarlar.
Etleri yenir, postu kürkçülükte kullanılır. İnsana çabuk
alışırlar. Soğuk memlekette yaşayanların mevsime göre
rengi değişir. Adi kutup tavşanı (L.areticus) ve kar
tavşanı (L.timidus) kutup ve dağlık yurtlarında kışın
tüy değiştirerek beyaza dönüşür.Ada tavşanlannın boylan 40-45 cm. ve ağırlıklan
2-2,5 kg. kadardır. Toprak içinde açtıklan dehlizlerde
bannırlar. Bir çift Ada tavşanından üç yılda dokuz
milyon tavşan üreyebilir. Eti yenir, postu kürkçülükte
kullanılır. Adi tavşanla çiftleştirilerek elde edilen melezine
Le öridi denir. En önemli evcil ırkı beyaz ve kırmızı gözlü olan Ankara tavşanıdır.Asıl tavşanından başka yarım metre boyunda”iri bataklık Ada tavşanı” (Limnologus palastris) ile “Su Ada
tavşanı”’L.aquaticus vardır. İlki Güney Amerika’da ev
kenarlannda, İkincisi Mississipi’de yaşar. Suya dalarlar.
6-7 yavru doğururlar. Tavşanlar, yedikleri nebatî
besinleri en az iki defa sindirimden geçirirler. Gece
çıkardıklan nemli ve yumuşak dışkılannı çiğnemeden
yeniden yutarak tekrar sindirirler. Kalın barsakta sindirim
bakterilerinin hazırladığı ve birinci dışkı ile atılan B
vitaminlerinin zayi olmasına mani olurlar. Bu sindirim
özelliği ile yaprak ve otlardan en iyi şekilde yararlanmış
olurlar. Gündüz, dışkıları katıdır. Gece, dışkısı doğrudan
doğruya anüsten (makat) alındığı için bu davranışı
pek dikkati çekmez. Ağzı ile makat bölgesini kaşıdığı
sanılır. 45 günlük bir deneyde, boyunlanna tasmalık
takılarak dışkılannı yemeleri önlenen tavşanlann iştahlanılın
düştüğü, hızla zayıfladıktan, kulaklannın içlerinde
ve gözlerinin çevrelerinde yaralann meydana
geldiği görülmüştür. Tavşanlar genellikle gündüzleri
dinlenir. Sabahın erken saatlerinde ve akşam vakitlerinde
beslenmek için aktiflik gösterirler. Tarlalara
büyük ziyanlar verirler. Tabii düşmanlan tilki, gelincik,
puma, kartal gibi hayvanlardır. Mykomatosis hastalığı
da bunlann aşın artışlannı önemli derecede önler.
Bugün tüyleri, postlan ve etleri için evcil olarak birçok
tavşan ırkı yetiştirilmektedir. Tavşan eti idrar söker,
fazlası uykusuzluk yapar (Bkz. Ada tavşanı).