Ulaşım ve taşımacılık tarihi
İnsanoğlunun konut yapımı ve tarımcılıktan da önce geliştirdiği en eski teknolojinin ulaşım ve taşımacılık olduğu söylenebilir. İlk çağlarda yaşıyan kadın ve erkeklerin yüklerini elleriyle, sırtlarında ve başlarının üzerinde taşıdıklarına kuşku yoktur ve özellikle eşya taşımak için yapılmış sedyelerin, kızakların ve tekerleğin yerini tutan bazı araçların, genellikle kabul edi-olarak kabul edilebilecek en eski bir geçmişi olması olasılığı da oldukça kuvvetlidir.
Su ve Demiryolu Ulaşımı
Ulaşım ve taşımacılık aracı olarak kabul edilebilecek en eski araçlar, yapımları daha ilk çağlarda tamamlanan bazı kaba görünümlü kayıklardı (1) örneğin insanlar 20.000 yıl önce, ağaç gövdelerini oyarak yaptıkları kanoları kullanabiliyorlardı.
Sallar, günümüzde de saz demetlerinden, kütüklerden, bazı ot türlerinden ve diğer malzemelerden yararlanılarak aynı şekilde yapılmaktadır. Sallara ayrıca takılan içi hava dolu deri torbalar ya da içlerinde hava hazneleri bulunan bazı tür deniz otları, bu ulaşım ve taşıma araçlarının daha etkin hâle gelmelerini sağlar. Bazı insanlar
zamanla sal yapımını daha .geliştirip, ilk gövdeli tekneleri inşa etmeğe başladılar. Bu da bir iskeleti derilerle yada ağaç kabuklarıyla (Avusturalya ve Asya ülkelerinde en çok okaliptüs ağacı kabuğu kullanılıyordu) kaplamak suretiyle gerçek leştiri 1 i y ord u.
Bundan 5000 yıl önce, ilk kanallar inşa edildi. Başlangıçta birbirlerine yakın nehir kollarını birleştirmek için inşa edilen kanallardan, sonraları insanları ve malları uzak mesafelere taşıma işlerinde yararlanıldı. Yakın bir geçmişte bile, ulaşım yollarının yetersizliği nedeniyle İngiltere’de ve birçok Batı Avrupa ülkesinde yeni kanalların yapımına hızla devam ediliyordu. 1770 ve 1840 yılları arasındaki dönemde bu ülkelerde açılan kanallar, miktarı giderek artan malların taşınmasında, ağır fakat ucuz bir ulaşım aracı olarak Takipsizliklerini korudular.
Kanallar yoluyla taşımacılık, çok ağır yüklerin asgari enerji harcanarak bir yerden diğerine taşınması olanağını sağlıyordu. Kanallarda kullanılan yük dubaları yanında, demiryollarının ortaya çıkışına kadar kullanılan kara taşıma ve ulaştırma araçları çok yetersiz kalmaktaydı.
İlk demiryolları yolcu taşımacı-
lığından çok ticari amaçlarla kullanılıyorlardı. Aslında madenden yapılma raylar daha orta çağlarda bazı maden ocaklarında kullanılmıştır (9). Ancak 1800’Ierde bunların kullanımı yayılmağa ve artmağa başladı. 1830 yılında da tek tip bir demiryolu sisteminin benimsenmesi gerektiği kabul edildi ve belirli aralıklarla yerleştirilen düzgün çelikten yapılmış, çift ray sistemi ortaya çıktı.
Kanallarda olduğu gibi, demiryollarında da ağır yüklerin asgari bir dirençle taşınması mümkündür. Birçok bölgede bu iki ulaşım biçimi arasında yoğun bir rekabetin başlaması gecikmedi. Ancak demiryolları, bağlantı kurmada sağladığı kolaylıklar (hemen tüm kentlere yan yollar ve bağlantılar kurulabi-liyordu) ve yokuşlardaki üstünlüğü ile çok daha avantajlı durumda idi. Bu arada Avrupa’da yol tekniği de gelişti ve yol yapımı ile dizayn önemli ilerlemeler kaydetti. Oysa 1800 yılına kadar Avrupa’da yapılmış olan yollar, yüzlerce yıl önce Romalılar tarafından yapılmış yollardan çok daha geri ve ilkeldi.
Karayolu Ulaşımı
Kuramsal olarak karayolları, sağladıkları kullanım esnekliği ne-
3) Travols adı verilen
bu ulaşım aracı belki de en eski kara ulaşım aracıydı. Kuzey Amerika’nın Plains kızıl-deri lileri taralından kullanılmışlardır.
4) Savaş arabaları da
eski ulaşım araçları İdi. Burada görülen örnek Teb (M.ö. 1500) kalıntılarındaki eski bir mezar üzerindeki freskten alınmıştır. Eski Mısırlılar koşum takımlarını geliştirememişlerdi.
5) ilk hidroien balonu
Jacques Charles ile M.N. Roberti 1783 yılı aralık ayında iki saatten daha az zamanda Paris’ten 40 kilometre uzaklıktaki bir alana taşıdı. 8u hava gemisi altında bir «kayık» taşıyordu
6) Henri Giffard tara-rafından yapılan bu hava gemisi, buhar makinası ile çalışan pervanesinin sağladığı güçle saatte 8 kilo metre hız yapabiliyor du. Giffard 1852 yılın da bu gemiyle Pcris’-ten Trappes’e kadar gidebildi
lenivle demiryollarından daha el-•erişli olarak kabul edilirler. De-niryoilarına oranla maliyetleri :ok daha düşük olduğu için, ulusal }ir karayolları sistemi her ev ve tente hizmet götürebilir. Çeşitli araçlar aşırı eğimli arazide bile tarayolunda rahatlıkla yol alabilir. 3una karşılık karayollarında sürünmenin yarattığı direnç demiryollarında olduğundan çok daha azladır. Bunun nedeni, tekerlekli ıraçların direncinin, tekerleklerin ¡abit yüzeyde temas noktasında
landı. Bu da önceleri lokomotif ve gemilerde buhar makinalarının kullanılmasıyla oldu. 1885 yılında iç-ten-yanmah motorun ortaya çıkması üzerine mekanik güçle hareket edebilen karayolu araçlarının önemi arttı. Bu arada otomobil sayısı görülmemiş bir hızla artarken, insanların kas güçleriyle çalışan bisikletlerin sayısı da artıyordu. Bu her iki araç için sağlanan en önemli yenilik ise havayla şişirilen lastiklerdi. Atların ve at koşumlu arabaların yerini lastik tekerlekli
4 İlkel teknoloji 132 Uçakların tarihçesi
6 Modern teknoloji 156 Savaş gemileri:
106 Bisikletin tarihçesi denizcilik çağı
108 Motosikletin tarihçesi 96 Yelkenli gemiler 110 Otomobilin tarihçesi 130 Balonlar, hava ge-124 Lokomotifler mileri ve kumandalı
balonlar
ayrıca bak:
/ükleme yoğunluğuna bağımlı olmasıdır.
XIX. yüzyılın sonlarına kadar <arayolları çukurlar ve tümseklerle ioluydu. Bu da sadece araçları ya-/aşlatmakla kalmıyor, çoğu zaman ciddi kazalara ve ağır zararlara yolaçıyordu. Bu nedenle yolların bozuk kısımlarında yük taşıyan araçlar parçalara ayrılıyor ve bunlar taşıyıcı ekipleri tarafından yolun düzgün kısmına kadar taşınıyordu.
Mekanik Güçlü Araçlar
Geçmiş çağların itme gücü biçimleri rüzgar, su akıntıları ve insan gücü gibi doğal etkenlerden oluşuyordu. XIX. yüzyılın başlarında araçları harekete geçirmede mekanik güçten yararlanılmağa baş-
araçlar almaya başladı
Günümüzün demiryolu ve karayolu sistemleri çok karmaşık hâle gelmiştir ve bunların çoğunda; bilgisayarların, elektronik haberleşme ve gösterge sistemlerinin yer-aldığı otomatik trafik kontrol sistemleri bulunmaktadır.
En yeni ulaşım aracı olan uçaklar ise (11) uzun mesafelere yolcu taşımada gemilerin yerini aldı. Buna karşılık petrol tankerleri şilepler ve öteki yük gemilerinin boyunda ekonomik nedenlerle şaşkınlık verici büyümeler oldu. Yolculuk süresinin kısaltılması konusunda denizyollarının üzerindeki baskılar kısa mesafelerde Hidrofoil (8) ve dört katı daha hızlı olan Hover-craft’lar sayesinde hafifledi.
Hava yastığıyla iniş
sistemi uçakların her türlü yüzey üzerinde hareket etmesine olanak sağlar. Kısa
pistleri de kullanabilen. bu Buffalo uçağı hava yastığıyla iniş sisteminin geliştirilmesinde etken
olmustur. Bu ulaşım aracı betonarme pistlere. buz üzerine, toprak yüzeylere inis yapabilir.
7) Amerika’nın Güney
eyaletlerinde 19’uncu yüzyılda kullanılan nehir gemilerinden biri. Çarklı, çoğu kez kıçta bir dümeni bulunan bu gemiler, su kesimleri sığ olduğu halde ağır yükler taşıyabiliyorlardı.
8) Hidrofoil-V ilk kez
1934 yılında Grumberg tarafından kullanılmıştı. Bir çift hava pervanesi ile hareket eden aracın ön kısmında iki kızağı, orta kısmında da, su altına dalan kayağı bulunuyordu.
9) Tahtadan yapılmış
bu tramvay vagonu (1510) tahta raylar üzerinde hareket ediyordu ve Almanya’daki bir maden kömürü ocağında kullanılıyordu
10) Bu Daimler otomobili (1897), 1893 yılında, Almanya’daki fabrikadan ithalat yapmak üzere kurulmuş. İngiliz Daimler Şirketi tarafından imal edilmişti. .
11) Wright Flyer III,
ilk başarılı uçuşu yapan uçağın daha da geliştirilmiş modeliydi. Wright kardeşler önce planörleri kullanmayı öğrendiler, sonra da petrolle çalışan hafif motorları kullandıkları planörlere taktılar.
12) Paul Cornu isimli
Fransız dikey olarak havalanabilen ve havadan ağır ilk motorla donanmış bir araç geliştirmişti. Cornu’nun bir iple yere bağlı olan ilkel helikopteri 1907 yılının 13 kasım tarihinde yerden 1.5 metre havalanabildi.