WİLSON

(Thomas Woodrow), amerikan siyaset adamı (Staunton, Virginia, 1856 – Washington 1924). Presbiteriyen bir papazın oğluydu; 1882’de baroya kabul edildi ve Princeton’da siyaset bilimleri profesörü oldu (1890). 1902’den 1910’a kadar Prinoeton Üniversitesi’ni yönetti; 1911’de New Jersey valisi oldu. Demokratların adayı olan VVİlson, cumhuriyetçilerin Taft ve Roosevelt arasında bölünmesinden yararlanarak Amerika Birleşik Devletleri Başkanı seçildi (5 kasım 1912). Hayat pahalılığını azaltmak için, Undervvood Tariff ile gümrük vergilerini °/o 37’den % 27’ye düşürdü, ama federal bütçenin kayıplarını karşılamak için lüks mallar vergisini artırdı ve gelir vergisini çıkardı (ekim 1913). 17. Anayasa değişikliği, senatörlerin her yerde genel oyla seçilmesi zorunluluğu koydu (8 nisan 1913). Şirketlere verilen kredileri artırmak için bir yöneticiler konseyinin denetimi altında on iki federal banka kuruldu. Tröstlere karşı mücadele, aynı malın alıcıları arasındaki fiyat farklılıklarını yasaklayan Clayton Act’ia sonuçlandı, ama gözetim komisyonunun çok güçsüz olması nedeniyle bu yasa “kâğıt balyası” diye nitelendi (ekim 1914). Dış politikada VVİlson, ekonomik emperyalizm uyguladı (mâliyesini denetim altına almak için Haiti’nin işgali [eylül 1915], amerikan çıkarlarını korumak için Pershing kuvvetlerinin Meksika’ya yerleştirilmesi). Silah satışını azaltarak Avrupa’da savaşı engelleyebileceğini düşünerek albay House’u Avrupa’ ya gönderdi, ama Saraybosna dramı albayın bir sonuç almasını engelledi. Bu andan başlayarak VVİlson, bir arabuluculuk görevine her an hazır bulunarak tarafsız kalmaya çalıştı; Lusitania’nın torpillenmesi sonucu (mayıs 1915) amerikalı yolcularının ölmesine rağmen, Almanya ile ilişkilerini kesmedi. 7 kasım 1916’da yeniden seçildi, savaşan taraflardan savaş amaçlarını saptamalarını istedi (aralık), ama .merkezi imparatorluklardan hiçbir yanıt alamadı. Almanya’nın genel denizaltı ablukası kararı (31 ocak 1917) diplomatik ilişkilerin kopmasına (3 şubat), Kongre’nin onayıyla (2-6 nisan) Almanya’ya savaş ilanına yol açtı. Bu koşullarda VVİlson, federal iktidarın yetkilerini önemli ölçüde genişletti. Kesin ve sürekli bir barış sağlamak amacıyla Kongre’ye gönderdiği bir mesajda (8 ocak 1918), bu barışı sağlayacak olan ünlü “on dört nokta” yı açıkladı; gizli diplomasinin kalkması, silahlanmanın azaltılması, denizlerin her zaman için mut
C. E. A.-D. A. M. Essais
lak serbestliği, sömürgeleştirilmiş halkların bağımsızlığına kavuşturulması, Alsace -Lorraine’in Fransa’ya geri verilmesi, Polonya’nın yeniden canlandırılması, bir Milletler cemiyeti’nin örgütlenmesi vb. Paris’e barış konferansına geldiğinde (ocak 1919), VVİlson, Almanya ile ayrı bir anlaşma imzalama tehdidiyle görüşlerini zorla kabul ettirdi. Ama idealinin anlatımı olarak düşündüğü Milletler cemiyeti paktı, yeni bir çatışmaya sürüklenme kaygısıyla Amerika’nın Avrupa işlerine karışmaması politikasını güçlendirdi ve Senato tarafından onaylanmadı, içerde içki yasağı kanunu veya “kuru rejim” oylandı (18. Anayasa değişikliği, ekim 1919) ve kadınlar için oy hakkı kabul edildi (19. düzenleme, ağustos 1920). 1919 eylülünden beri yarı felç olan VVİlson, Beyaz Saray’da demokrat aday tarafından yenilgiye uğratıldı (kasım 1920). [Nobel barış ödülü, 1919.]