WÛRTTEMBERG

Almanya’nın güney -batı’sında eski devlet; bugün Baden bölgesine katılmıştır. • TARİH. Schvvaben düklüğünün bir parçası olan ve zamanla hiç olmazsa kısmeç onun yerini alan VVürttemberg, başlangıçta yalnızca VVİrtinisberdi Konrad’ın babadan kalma topraklarını kapsıyordu; Kon- rad, burgunu Rotenberg üzerinde (Stutt- gart yakınında) kurdu (1080’e doğr.). Kon- rad’ın, Schvvaben dükleri Hohenstaufen” hanedanına bağlanması sayesinde, oğlu Ludwig kontluk unvanını elde etti (1135). Onun soyundan gelenler, önce Hohen- staufenler’in sadık müttefikleri olarak kaldılarsa da, Friedrich ll’nin tahttan indirilmesi (1245) ve ölmesi (1250) üzerine başlayan Büyük Fetret döneminden ve Schvvaben düklüğünün birçok küçük kentsel ve feodal prensliklere bölünmesinden yararlanarak, Kurucu Ulrich l’in (1240-1265) girişimiyle, topraklarını Neckar ve Rems vadilerine kadar yaydılar. Bunun üzerine Habsburglar, Schvvaben düklüğünü kendi çıkarlarına yeniden kurmak istediler, ama Ünlü Eberhard I (1279-1325), imparator Rudolf l’i Aşağı Schvvaben’in yönetimini kendisine bırakmaya zorladı ve başkentini Stuttgart’a taşıdı. Kurulmakta olan genç devlet tarafından yutulmaktan korkan serbest kentler, bir Schvvaben siteleri birliği halinde bir araya geldilerse de, Kavgacı Eberhard II (1344-1392) bunları Döf- fingen’de bozguna uğrattı (1388). Doğrudan doğruya imparatora bağlı ve dolayısıyla bağımsız hale gelen yenik siteler, Ebertıard ll’nin yeğeni Eberhard lll’e (1392-1417^ yardım ederek küçük soyluların birliğini dağıtmak istediler, ama imparatorun şövalyelere de “doğrudan bağımlılık” tanımasını önleyemediler. Eberhard lll’ün Henriette de Montfaucon ile evlenmesiyle (1397) Montböliard prensliğini de topraklarına katan VVürttemberg’in kıyı yapısı böylece son şeklini almış oldu. Kontluk topraklarından, kentlerden ve doğrudan imparatorluğa bağlı şövalyelerin mülklerinden oluşan kontluk, Eberhard IV’ün (1417 – öl. 1419) ölümünden sonra, iki oğlu, yani Urachlı Uıdvvig ile hanedanının Neuffen ya da Stuttgart kolunu kuran Ulrich V arasında bölüşüldü. Münsigen paktı (1482), bu bölüşmeyi iptal ederek, Sakallı Eberhard V (1459-1496) lehine kontluk topraklarının bölünemezliğini onayla
dı. Sakallı Eberhard V, Tübingen Üniversitesi’™ kurdu (1477), Stuttgart’ı kendisine başkent yaptı (1482), kontluğunu eyaletlere (Landtag) ayırdı ve imparator Ma- ximilian l’in, kendisini VVürttemberg düklüğüne yükseltmesini sağladı (temmuz 1495). Oğlu Eberhard VI (I.) zihince özürlü oluşundan ötürü eyaletler tarafından tahttan indirilince (1496-1498), yerine yeğeni Ulrich I geçti (1498-1550). Ulrich l’in mali gereksinimleri bir köylüler ayaklanmasına yol açınca, burjuvazi, düklüğün mali durumunu düzeltmeyi kabul etti, ama bunun için anayasal özgürlükler tanınmasını şart koştu (Tübingen paktı, 1514). Schvvaben birliği ile çatışmaya giren VVürttemberg, Birlik tarafından Kari V’e verildi (1520), o da bunu kardeşi Ferdinand l’e devretti. Habsburglar’ın kötü yönetimi, Köylüler* savaşı, Reform’un VVürttemberg’e de girmesi, Ulrich l’in geri dönmesine elverişli bir zemin hazırladı. Hessenli Phi- lipp’in yardımıyla Ulrich I, Ferdinand l’in kuvvetlerini Lauffen’de yendi (1534) ve düklüğüne yeniden kavuştu (ama ancak Habsburglar’ın vasali olarak). Reform’u eyaletlerine resmen soktuğu ve Smalkal- de birfiği’ne katıldığı için Ulrich I yeniden Kari V’le ihtilafa düştüyse de sonunda haklarınfh tanınmasını sağladı (1547). Oğlu dük Christophe (1550-1568), dük Friedrich l’in (1593-1608) avusturya süzerenli- ğinden kurtararak doğrudan doğruya imparatorluğun bir fiefi haline getirmiş olduğu (1599) VVürttemberg’in reformcu Kili- se’sıni örgütledi. İncil birliği’nin (1608) kurucu üyesi olan VVürttemberg, Otuz Yıl savaşı sırasında yakılıp yıkıldı, Fransa ve İsveç’le ittifak kurdu (1633), ama imparatorluk kuvvetleri tarafından işgal edildi (1634); bunlar, dük Eberhard lll’ü (1628-1674) kovdular. Württemberg, ancak Westfalen ba- rışı’yla (1648) yeniden bağımsızlığına ka- vuştu.Eberhard IV zamanında (1693-1733) Augsburg birliği savaşı’yla İspanya Veraset savaşlarının kurbanı olan VVürttemberg, Kari I Alexander döneminde (1733 -1737) korkunç bir bunalım geçirdi. Katolikliği benimseyen Kari I Alexander, bunu VVürttemberg’de de yeniden kurmaya ve eyaletleri ortadan kaldırmaya kalkıştı. Kari I Alexander’in ölümü ve danışmanı Süss -Oppenheimer’in naip Kari Rudolf tarafından astırılması (1738), bu politikaya son verdiyse de, onun oğlu Karl-Eugen’in (1737-1793) lüks masraflarıyla mutlakıyet- çi yönetiminin doğurduğu karışıklıklar devam etti. Çocuklarını protestan olarak yetiştiren Friedrich-Eugen (1795-1797), Würt- temberg’e reform yanlısı bir hanedan getirdi. Oğlu Friedrich I (1797-1816), Fransa’yla savaşa girdiğinden, Ren’in sol kıyısındaki topraklarını ona bırakmak zorunda kaldı, ama buna karşılık imparatorluğun dokuz kenti (Reutlingen, Heilbronn) ile nehrin sağ kıyısındaki bazı kilise fiefle- rini (2. Paris antlaşması, 1802) ve Seçici unvanını (İmparatorluk tutanağı, şubat 1803) elde etti. Avusturya’ya karşı Fransa ile ittifak yapan (eylül 1805) VVürttemberg (nüfusu o sırada 125 000’i bulmuştu) Yukarı Schvvaben’deki avusturya topraklarını ele geçirdi ve hükümran ve Kutsal imparatorluk’tan tamamen bağımsız krallık haline geldi (Pressburg antlaşması, 26 aralık 1805). Ritterschaft’a aracılık yapan (kasım 1805), Landtag’ı dağıtan, anayasayı yürürlükten kaldırarak Napol6on kurumlan™ benimsemeye girişen VVürttemberg, Ren konfederasyonuma katıldı (12 temmuz 1806). Dini serbestliğin kabul edilmesine (ekim 1806 kararnamesi) rağmen, krallık oldukça feodal nitelikli rejimini muhafaza ediyor, ama politik bakımdan birlikçi ve merkeziyetçi birtakım önlemlere başvurmaktan da geri kalmıyordu. Na- polâon tarafından sınırları bir kez daha genişletildiği halde (Viyana barışı, ekim 1809) VVürttemberg, Leipzig muharebesi (16-19 ekim 1813) ertesinde 6. koalisyona (ekim 1813) katıldı, ama Avusturya ve müttefiklerinden krallık tacını ve topraklarını iki katına çıkardığı (Fulda antlaşması, kasım
1813) devletinin bütünlüğünü koruyacaklarına dair güvence aldı. 1815’te Germen konfederasyonu’na üye olan VVürttemberg, VVİlhelm l’den (1816-1864) liberal bir anayasa elde etti (eylül 1819). Bu anayasa -1848’den sonra daha demokratik nitelikte geçici bir anayasanın kabulüne rağ- men- 1906 ya kadar yürürlükte kaldı. Almanya’da her türlü siyasi merkeziyetçiliğe karşı çıkan VVürttemberg, Bavyera ve Avusturya ile birlikte Prusya’yı hasım alan Üçlü ittifak’ı kurdu ve ona karşı açılan 1866 savaşı’na katıldı. Kari l’in (1864-1891), Sa- dovva’dan (1866) üç hafta sonra Tauber- bischofsheim’da bozguna uğraması, krallığın kuzey kısmının yarısının PrusyalIlar’ ca işgal edilmesine, Prusya ile gizli bir saldırı ve savunma ittifakı imzalanmasına (ağustos 1866) ve VVürttemberg’in Berlin Gümrük parlamentosu’na katılmasına (1868) yol açtı 1 ocak 1871 de resmen Alman Imparatorluğu’na katılan ve 1906’da anayasası VVİlhelm II (1891-1918) tarafından değişikliğe uğratılan krallık, 1918’de çöktü. 9 kasım devrimi, kralın tahttan feragatine (30 kasım) yol açtı. Birkaç spar- takusçu karışıklığa rağmen (ocak 1919) VVürttemberg, çok geçmeden kendisine cumhuriyetçi bir anayasa hazırladıysa da (26 nisan 1919), Hitler ocak 1933’te bu anayasayı yürürlükten kaldırdı. Ocak 1934’te Reich’a katılan, 1945’te VVürt- temberg-Hohenzollern (Fransızlar’ın işgalinde) ve VVürttemberg-Baden (Amerikalıların işgalinde) olarak iki Lânder’e bölünen VVürttemberg, sonunda Baden’ -VVürttemberg federe devletinin oluşturduğu daha geniş bir çerçeve içinde yeniden birliğine kavuştu (9 aralık 1951).