XANTOAVEUJ

XÂMTOPHYCEA£ a. Birhücreli, ipliksi ya da sifonlu türlerden oluşan, ama nişasta sentezlemeyen, eşitsiz kamçılı ya da kamçısız, genellikle yeşil renkli suyosun- ları sınıfı. (Eskiden yeşil suyosunları içinde yer verilirdi. Belli başlı cinsleri: tribo- nema, vaucheria. Tatlısularda ya da nemli topraklarda yaşarlar.) XANTORİA a. Taşların ya da ağaç kabuklarının üzerinde sarı renkli küçük ro- zetlor oluşturan ve parmeliaya benzeyen çok yaygın liken. XANTUSİA a. ABD’nin güney-batı’sın- da yaşayan küçük bedenli kertenkele cinsi. (Xarıtusiidae familyası.) KANTUSİİOAE a. Zool. GECEKERTEN- KELESİGİLLER familyasının bilimsel adı. X« Anorg. kim. Ksenon’nun simgesi. KENAKİS (lannis). fransız vatandaşlığına geçmiş yunanlı besteci (Brâila. Romanya, 1922). Çocukluğunda Orta Avrupa halk müziği ve ortodoks dininin şarkılarıyla beslendi, ilk beste denemeleri bu etkilerin izlerini taşır Öte yandan, Atina Po- liteknik okulu’nda gördüğü sağlam bilimsel öğrenim, düşüncesinin önündo başka ufuklar açtı. Nazilere karşı direniş hareketine aktif bir biçimde katıldı, ağır yaralandı, idama mahkûm edildi, kaçtı ve Paris’e gitti (1947): bilim ve müzik çalışmalarını burada sürdürdü (müzik konusunda, Honegger, Milhaud ve Messiaen’le vo orkostra şofi Hermann Scherchen’in yanında çatıştı). On iki yıl süreyle (1947-1960) Le Corbusier’le birlikte çalıştı, “görkemli siteler” in, Tourette manastırı’nın, Çandi garh’ın inşasına katkıda bulundu ve Uluslararası Brüksel sergisi’ndeki (1S b) Philips pavyonu’nda müzikle mimari arac.n- da beraberlik kurdu. Besteci olarak, 1953′ ten önceki yapıtlarını tümüyle reddetti. Dizisel müziği, doğrusal bir düşünce kategorisinden hareket etmekle suçladı: çoksesli sistemiyle bunun verdiği sonuç arasındaki çelişki (doğrusal çokseslilik aşırı karmaşıklığı nedoniyio tondi kendisini yok ottiği için) buradan kaynaklanır. Xenakis’e göre, çok geniş ses kümelerini kontrol vo modele etmek, mikroskobikten makrosko- biğe göçmenin yollarını bulmak ğeröKir.
Du düçünco onu, bu sos yığınlarını, “ses bulutlan”nı, “sos galaksileri”™ (“ yoğun luk”, “derece”, “doğişmehızı” gibi birtakımı yoni kavramlar tarafından yönotilon bütün bu şoylori) donetleyobilmok için olasılık hesabına başvurmaya götürdü. “Ola- sıl müzik” adı altında, karmaşık ses olayları kümelerine büyük sayılar yasasını (olayların sayıca çok oldukları ölçüde bo- lırli bir amaca yöneldiklerini söyleyen yasa) uyguladı. 61 çalgılı orkestra için Mo- tastasis’ı, (1954), 50 çalgılı oıkostra için Pit- hoprakta’sı (1956) ve 21 çalgıcı için Aclıor- ripsis”ı (1957) bu tür besteleme yöntemini başlatan yapıtlardır. 10 çalgı için ST/10’ dan (1956-1962) itibaren, hesapları için bilgisayar kullanmaya başladı. ST/10’un “olasıl programından özellikle 10 çalgı için Amorsima-Morsima (1956-1962), 4 çalgı için Morsima-Amorsima (1956-1962) ve 10 çalgı için Atrâes (1958-1962) doğdu. Xenakis, aynca, “stratsjik müzik” adıyla yapıtlarına matematik ;el oyun kuramını soktu: 2 orkestra ve 2 ;ef için Duel (1959) ve Strateji (1962) adlı yapıtlarında bunu görebiliriz. Nihayet, kümeler kuramından. matematiksel mantıktan ve eleme kuramından yararlanarak, bir zaman dışı sesler sanatı (soyut figürler arası ilişkiler gibi) tasarladı. Bundan doğan “simgesel müzik”in örnekleri şunlardır: piyano için Herma (1961), 16 üfleme çalgı için Akrata (1965) vo yalnız viyolonsel için No- mos Alpha (1966). Xenakis’in diğer yapıtları arasında şunları sayabiliriz: Terretektoıh (dinleyiciler arasına dağılmış 88 çalgıcıdan oluşan orkestra için) [1966], Nuits (12 a capolla ses solisti için) [1968], Nomos Gamma (dinleyiciler arasına dağılmış 98 çalgıcıdan oluşan orkestra için) [1968], Kraanerg (4 pistli kayıt bandı ve orkestra için bale müziği) [1969], Synaphai (piyano ve orkestra için) [1969], Persephassa (6 vurmalı çalgı için) [1969], Anıra (12 yaylı çalgı için)[1971], PersĞpoiis 8 pistli kayıt bandıyla sesli ve ışıklı gösteri için) [1971], Polyto- pe (Cluny’nin, 7 pistli kayıt bandıyla sesli ve ışıklı gösteri için) [1972], Cendröes (72 sesli karma koro ve orkestra için) [1973], Psappha (vurmalı çalgıyla solo için) [1975], Jonchaies (108 çalgılı büyük orkestra için) [1977], Ai’s (bariton, vurmalı çalgı ve orkestra için) [1980], Nekuia (koro ve büyük orkestra için) [1980], Shaar (yaylı çalgılar orkestrası için) [1982], Telras (1983), Lichens (1984), Naama (1984), Alax (1985), Kegrops (1986), Ata (1987), Jalons (1988), Echange (1989), Tetora (1990), Roai (1991). Bu yapıtların bazılarında (özellikle orkestra için olanlarında), Xe- nakis, daha dolaysız, daha insancıl (ama her zaman tellürik) bir lirizme doğru yol aldı. Xenakis, birçok makaleden başka, kuramsal yapıtlar da yayımladı: Musiçues formettes (Biçimsel müzikler) [1963, yeni bas. 1981], Musiçue architecture (Mimari müzik) [Paris, 19^1, gözden geçirilmiş bas. 1976], 1966,’da Ecole prgtique des hautes ğtudes’de EMAMU’yu (Equipe de mathö- matique et d’automatique musicale) [Matematiksel ve otomatilj müzik ekibi] kurdu. Daha sonra (1972) CEMAMU (Centre d’6- tudes de mathĞmatique et atomatique musicales [Matematiksel ve otomatik müzik araştırmaları merkezi]) adını alan bu kuruluşun amacı, çağdaş bilimsel bilgilerin ve yeni teknik araçların (bilgisayar), müzik kompozisyonuna uygulanmasıydı.