Yetim ve Fakir Çocuklar Mektebi Dâru’l-Hayr-ı Âlî

Dâru’l-Hayr-ı Âlî, M üslüman yetimlerin ve kim sesiz çocukların durumuyla bizzat ilgilenip, onları him ayesi altına alan bir kurumdu.

1900’lü vıllara kadar Osmanlı coğrafyasının birçok yerinde Müslüman olmayan topluluklar tarafından kurulmuş olan yetimhaneler bulunmaktaydı. Müslüman yetim ve kimsesiz çocuklar ise çeşitli vakıf ve kurumlarda tedrisatlarını yapıyor ve her türlü ihtiyaçları buralarda karşılanıyordu.

Bilhassa son devirlerde ülkenin değişik yerlerindeki yetimhanelerin misyonerler tarafından çok yoğun bir şekilde kullanılmakta olduğu haberleri saraya ulaşmaktaydı. Böyle bir zaman ve zeminde, 1899 yılındaki bir Cuma selamlığı sırasında 6 yaşındaki bir çocuk tarafından Sultan İkinci Abdülhamid Han’a bir arzuhal verildi. Küçük çocuk bu dilekçesine kimsesiz olduğunu, okumak ve adam olmak istediğini yazmıştı.

Sultan Abdülhamid Han, Bâbıâli’ye bir irade yazarak bu gibi çocukların okuyup meslek sahibi olabilecekleri müstakil bir yetimhanenin açılmasını emir buyurdu.

“Dâru’l-Hayr-ı Âlî”, 31 Ağustos 1903 tarihinde, sultanın tahta çıkışının yirmi yedinci sene-i dev- riyesinde açılmıştır. Doğrudan padişahın iradesiyle kurulmuş olan bu kurum, Hazîne-i Hâssa (padişahın şahsî hâzinesi) tarafından desteklenmiş ve talebe kabul ve kayıtlarıyla da padişah bizzat alâkadar olmuştur.

Dâru’l-Hayr-ı Âlî’nin, çeşitli yerlerde inşası düşünülmüşse de sonunda Vezneciler’de bulunan ve Hazîne-i Hâssa’ya ait olan Zeynep Hanım Konağı padişah tarafından bu işe tahsis edilmiş, kurban kesim yerlerinden alınan vergiler de iki katına çıkarılarak bu hayır kurumuna maddî kaynak sağlanmıştır.

Müslüman yetimlerin ve kimsesiz çocukların durumuyla bizzat ilgilenip, onları himayesi altına alan bu kurum, okutulan dersler itibarıyla Rüşdiye seviyesindeydi. Kurumun müdürlüğüne ilk olarak Hoca İshak Efendi’nin oğlu Cemaleddin Efendi getirilmiş, ondan sonra da Haydarîzade İbrahim Efendi tayin edilmişti.

Ders ve sanat kısımları olan bu eğitim kurumunda okutulan derslere baktığımızda hazırlık sınıfında; derslerde beden eğitimi (riyazet-i bedeniye), harflerin şekilleri, eşyanın tarifi, zihin hesaplamaları okutulmakta; sanat olarak kâğıttan basit şekiller yapma, iğne ile harflerin şekillerini resmetme gibi sanadar gösterilmekte idi.

Eğitim süresi altı yıl olan bu kurumun diğer senelerinde ise elifba, ilmihal, hüsn-i hatt, resim, Kur’ân-ı Kerîm, Osmanlı lisanı bilgisi, Osmanlı tarihi, Osmanlı coğrafyası, el işleri, kartonlardan basit şekiller kesme, renkli çöp ve sazlardan dokuma, tel ve oyma işleri, balmumu ve alçı işleri, sanayi aletleri hakkında bilgi gibi dersler okutulup; demircilik, seracılık, ayakkabıcılık, defter tutma usulleri, ciltçilik, şekerlemecilik, pastacılık, bahçıvanlık, çiftçilik, marangozluk, oymacılık, oyuncakçılık gibi meslekler öğretilmekteydi. 1903’te açılmış olan bu kurum İttihat ve Terakki hükümeti tarafından, 22 Ağustos 1909 tarihinde çıkartılmış olan altı maddelik bir kanunla kapatılmış ve yetim vatan çocukları böyle bir hizmetten mahrum bırakılmıştır.
Kaynaklar: 1- Aydın Talay, Eserleri ve Hizmetleriyle Sultan Abdülhamid, İstanbul 1991, s. 118; 2- Osman Ergin, Türk Maarif Tarihi, c.3-4, İstanbul 1977, s. 1259-1263; 3- Nadir Özbek, ” Darülhayr- Âlî”, Tarih ve Toplum, S. 182 (1999), s. 75