YÖNETİM. Avustralya anayasasının kabaca İngiliz ve Amerikan anayasalannın bir karışımı olduğu söylenebilir. Avustralya, resmen İngiliz kral ya da kraliçesine bağlı bir anayasal monarşidir. Gerek Uluslar Topluluğu gerek eyalet hükümetleri, seçimleri kazanan partiler tarafından kurulur. Avustralya aynı zamanda ABD’ye benzeyen bir federasyon yapısına sahiptir; federal yönetimin görevleri ve iktidarın Uluslar Topluluğu ile eyaletler arasında nasıl bölüneceği anayasada yazılıdır ve buna ilişkin anayasa değişiklikleri ancak seçmen çoğunluğunun ve altı eyaletten en az dördünün onayıyla yapılabilir. İngiliz hükümdannın Avustralya üzerindeki egemenliği semboliktir. Hükümdarı Canberra’daki federal başkentte oturan genel vali ile eyalet valileri temsil eder. Kural olarak bu valiliklere hükümetin gösterdiği adaylar atanır. Teamül gereği yürütmenin başı olarak başbakan kabul edilir. Geçmişte başbakan ile genel vali arasında ortaya çıkan bir anayasa bunalımı üzerine, meclise genel valinin görev ve yetkilerini kısıtlayıcı bazı anayasa değişikliği önerileri getirilmiştir. Genel valinin görevine son verilerek İngiltere ile olan bağların bütünüyle kopa- nlmasım isteyen AvustralyalIlar varsa da, bunlar henüz küçük bir azınlık oluşturmaktadır. Avustralya anayasasına göre federal yönetimin başlıca görevleri savunma, dış politika, göç, gümrük ve posta hizmetleri gibi alanları kapsar. Anayasada sayılmayan öteki yetki ve görevler, 19. yüzyılda kurulmuş koloni hükümetlerinin birer uzantısı olan eyalet yönetimlerine bırakılmıştır. Kuramsal olarak egemen olan eyaletler adalet, eğitim, sağlık ve eyalet içi ulaşım gibi konulardan sorumludur. II. Dünya Savaşı’nın en tehlikeli günlerinde (1942) gelir vergisinin federal yönetimce toplanması doğrultusunda alman bir kararın süreklilik kazanmasıyla, eyaletler eski güçlerini yitirmiş ve gelirlerinin önemli bir bölümünü sağlayan federal yönetime bağımlı hale gelmiştir. Kuzey Toprakları, federal yönetim yetkilerinin çoğunun yerel yönetime devredilmesiyle 1978’de özerk bir bölge haline gelerek, eyalet yönetimlerine yakın bir statüye kavuşmuştur. Bu bölge vali yerine bir yönetici
33 Avustralya
ve başbakan yerine de bir bakanlar kurulu başkanı tarafından yönetilmektedir. Parlamenter demokrasinin bütün koşulla- nyla yürürlükte olduğu Avustralya’da, Senato ve Temsilciler Meclisi üyeleri 18 yaşını doldurmuş bütün yurttaşların katıldığı genel ve doğrudan seçimle belirlenir. Eyalet temsilciler meclisleri de aynı yöntemle oluşur. Parlamento seçimlerinde tercihli oy sistemi uygulanır; seçmenler oy pusulasında yer alan aday lan tercihlerine göre sıralarlar. 148 üyeli Temsilciler Meclisi seçimlerinde seçenekli oy verme sistemi uygulanır; 76 senatör nispi temsil esasına göre seçilir. Avustralya’da siyasal çekişmenin odağını, öteden beri Avustralya İşçi Partisi (ALP) ile çeşitli dönemlerde kurulan İşçi Partisi karşıtı koalisyonlar arasındaki iktidar mücadelesi oluşturmuştur. 1949’dan sonra iktidan daha çok özel girişimcilerin çıkarlannı temsil eden Liberal Parti ile çiftçilerin ve sığır besicilerinin çıkarlannı temsil eden Milliyetçi Parti’nin (eskiden Vatan Partisi) oluşturduğu koalisyon hükümetleri elinde tutmuştur. Ba- tı’ya özgü sosyal demokrat partiler çizgisinde olan ALP, sendikalarca desteklenen ve sosyalist kuramlardan çok pratik reformlara öncelik tanıyan bir partidir. 1977’de kurulmuş olan Avustralya Demokrat Partisi liberal ye radikal görüşlü orta sınıflann partisidir. Avustralya Komünist Partisi hiziplere bölünmüştür; bazı sendikalarda etkili olmakla birlikte, yandaşlan azdır. Eyalet seçimlerinde ve federal seçimlerde her zaman aynı sonuçlar alınmaz. 1949 sonrasındaki Liberal Parti-Vatan Partisi koalisyon hükümetlerinin uzun iktidarlan sırasında, İşçi Partisi zaman zaman altı eyaletin beşinde yönetimi elinde tutmuştur. Eyalet yönetimleri ister İşçi Partisi’nden isterse Liberal Parti’den olsun, hemen her zaman eyalet haklarını savunmak ya da federal yönetimden daha fazla para talep etmek için Uluslar Topluluğu’na karşı işbirliğine gitmişlerdir. Avustralya hukuku Angloamerikan hukukunu temel almıştır. Yargı ve güvenlik işleri eyalet yönetimlerince yürütülür. Eyaletlerde bir yüksek mahkeme ve buna bağlı bir dizi mahkeme bulunur. Avustralya Yüksek Mahkemesi tüm federal ve eyalet mahkemelerinde görülen davalarda ve anayasanın yorumlanmasında başvurulabilecek son mercidir. Avustralya Silahlı Kuvvetleri, I. Dünya Savaşı’nda Avustralya Kraliyet Birliği’nin Gelibolu çıkarmasıyla başlayan tarihi boyunca, dünya savaşlannın dışında, Malezya, Kore ve Vietnam’da da savaşmıştır. Avustralya Kraliyet Kara, Deniz ve Hava kuvvetleri ayn komutanlıklara bağlıdır. Kraliyet Deniz Kuvvetleri, denizaltılara karşı savaş konusunda özel eğitim görmüş küçük, ama vurucu ve çevik bir donanmaya sahiptir. Avustralya Kraliyet Hava Kuvvetleri baskın ve keşif, taktik savaş, hava taşıma, taktik hava desteği ve deniz birliği gibi birimlere ayrılır. SAĞLIK, SOSYAL HİZMETLER, EĞİTİM. Avustralya’nın kendine özgü bir refah devleti anlayışı vardır. Gerek federal yönetim, gerek eyalet yönetimleri parasız sağlık ve öteki sosyal hizmetler alanında Avrupa’nın gerisinde, ama ABD’nin ilerisindedir. Emekli, sakat, dul ve yalnız yaşlılara bağlanan aylıklar, sağlık sigortası, gebelik ve çocuk yardımı gibi sosyal hizmetler, konsolide bütçeden finanse edilen Ulusal Sosyal Yardım Fonu tarafından karşılanır. Avustralya’da herkesin kendi evini kurması ya da satın alması köklü bir gelenektir.
Avustralya 34
Kiralık kamu konudan oldukça azdır; buna karşılık konut alimim destekleyen çeşitli federal ve eyalet fonlan vardır. Eğitim işleri genelde eyaletlerin sorumluluğu altındadır. Devlet okullannda ilk ve ortaöğrenim parasızdır. Aynca çoğu Katolik Kilisesi’nin yönetiminde olan özel okullar vardır. 1974’ten sonra üniversiteler ile uygulamalı teknik öğrenime ağırlık veren yüksekokullarda da eğitim parasız hale getirilmiştir. Avustralya’nın 19 üniversitesinin en büyükleri Yeni Güney Galler ve Queensland’de, ötekileri eyalet merkezlerindedir. Sağlık hizmetleri son derece gelişmiştir, parasız tıbbi bakım sağlayan devlet hastanelerinin yanı sıra, özel bakım ve doktorluk hizmeti sunan sağlık sigortası sistemleri vardır. Avustralya’da, bir başka örneği yalnızca Yeni Zelanda’da görülen ilginç bir hakemlik sistemi geliştirilmiştir. Anayasa uyannca işçi-işveren anlaşmazlıklannda arabuluculuk ya da hakemlik yapma yetkisine sahip olan federal yönetimce oluşturulan Avustralya Arabuluculuk ve Hakemlik Komisyonu, kalifiye olmayan bir işçinin ailesini geçindirebilmesi için gerekli olan asgari ücreti belirler. Toplu pazarlık ya da arabuluculuk yoluyla çözülemeyen anlaşmazlıklarda işverenlerin ve sendikaların hakemlik mahkemesine başvurma hakları vardır. Grev hakkı genelde tanınmış olmakla birlikte, mahkeme kararma karşı greve gitmek suç sayılır ve bu suçu işleyen sendikalar para cezasına çarptınlır. Son zamanlarda giderek artan eleştirilere karşın, bu sistem uzun yıllar boyunca çalışma banşını korumuştur. Avustralya’daki gelişmiş sosyal hizmetlerin ve hakemlik sisteminin temelinde, Avustralyalılann kişi ve sınıf ayrıcalıklarına karşı olan geleneksel eşitlikçi anlayışları yatmaktadır. Bu durum ülkede sınıf aynmı- nı ve zenginliğin dengesiz dağılımını engelleyememişse de, kapitalist sistemin iç çelişkilerini belirli bir oranda yumuşatmıştır.