Yüzdeler, kesirleri yazmanın bir başka yoludur. Bir sayı ile birlikte kullanılan “yüzde” sözcüğü, “100 eşit parçaya bölünen, bir büyüklüğün o sayı kadarlık parçası”-anlamına gelir. Yüzde işareti olan 100 sayısının rakamlanndan oluşur.
Yüzde 20 (% 20 yazıhr), “lOO’ün 20’si”, bir başka deyişle 29400 ‘ demektir’; bü ise Vs’e eşdeğerdedir. Bir mağaza “her şeyde yüzde 20 indirim” yapacağını ilan ettiğinde, bütün fiyktlannda beşte birlik bir düşüş olacak demektir.
Yüzdeler, çoğunlukla fiyat indirimleri gibi değer değişimlerini ifade etmek için kullam-hr. Hayat pahahhğındaki, yani geçim giderlerindeki artışlan anlatmak için de yüzdelerden yararlamlır. Bu tür artışlar, örneğin yılda yüzde 10 oranındaysa, bir mal için yıl sonunda yılın başına göre yüzde 10 daha fazla ödemede bulunulacaktır. Aslında hayat pahalılığı artışının hesaplanması epeyce karmaşık bir işlemdir; çünkü, bazı. fiyatlar öbürlerinden
daha çok artar ve herkes her ay aynı şeyleri satın almaz. Ücretlerdeki artışlar da yüzdeler-le ifade edilir.
Yüzde hesabı iş yaşamında, özellikle ödünç para alınıp verilirken çok kullanıhr. Eğer biri bankadan ödünç para ahrsa, bu para belirli bir faiz karşıhğında verilir {bak. Faîz). Örneğin, ödünç verilen para 8.000 lira ve uygulanan yılhk faiz yüzde IZVz’yse, ödünç alanın ödemek zorunda kalacağı faiz, bir yılda ana paranın Vs’ihe, yani 1.000 liraya ulaşır.
^ Okullarda yüzde hesabına^ çoğu kez sınav sonuçlan değerlendirilirken başvurulur. Bütün derslerde sonuçlar 100 üzerinden değerlendirilirken bundaki amaç karşılaştırmalarin daha kolay yapıliabilmesidir. Ama matematikte yüzde 60’la en yüksek notu ahrken, tarihte gene aynı yüzdeyle en düşük notu almış olabilirsiniz! Sınavda değerie:ndirme 50 üzerinden yapıldığında, öğretmen sonucu yüzde biçiminde ifade etmek için ahnan notu ikiyle çarpabilir. Örneğin, 50 üzerinden 45 aldınız: bu sizin başarınızın yüzde 90 öldüğünü gösterir.
Öte yandan, “erkeklerin yüzde 40’ı renkkö-rüdür” gibi bir şey okuduğunuzda, bu ifade size “100 erkekten 40’ı” renkkörüdür, gibi gelebilir; ama bu, “her 100 erkekten 40’ı” böyledir anlamına gelmez. Hiçbiri renkkörü olmayan 100 erkek bulmak çok kolaydır. Burada anlatılmak istenen, örto/ama her 100 erkekten 40’ının renkkörü olduğudur; bir başka deyişle, erkeklerin ‘•%oo’ü ya da aynı şey demek olan %’i renkkörü demektir.
Herhangi bir şeyin yüzde lOO’ünden daha fazlasına sahip olunamayacağı yaygın olan bir başka yanlış düşüncedir. Gerçekten de’^ bir sınavda yanıtlannızm yüzde lOO’ünden fazlası doğru olamaz; erkek sayısının yüzde lOO’ünden fazla sayıda renkkörü de bulamazsınız ve eğer bir mağazada yüzde lOO’ün üzerinde indirim yapılıyor olsa, ■ mah size bedava vermekten başka, üstelik bir de onla-nri size para ödemesi gerekirdi Aina örneğin enflasyon (bak. ENFLASYON) yüzde lOO’ün üzerinde seyredebilir ve yüzde 200’lük bir ücret artişı bugün kazanmakta olduğunuzun üç kâtını alacağınız anlamına gelir.
Yüzdelerin nasıl işlediği dikkat edilmesi gereken bir başka noktadır. Örneğin bir
mağazada size 1.000 liradan bir şey satılabilir ve bunun yüzde 20’sinin kâr olduğu söylenebilir. Bu, malın mağazaya maliyetinin 800 lira olduğu ve satıştan 200 lira kazanıldığı anlamına gelir. Ama aslında 200 lira maliyetin yüzde 25’i, yani ‘/4’üdür (800x‘/4=200),
Birçok hesap makinesinin, yüzdelik artışları ya da düşüşleri hesap etmek için kullanılabilen bir yüzde (%) tuşu vardıri Bu tuş belki de en çok, mal ve hizmet fiyatları üzerine satış vergisi ya da katma değer vergisini (KDV) eklemek için kullandır. Diyelim ki, bu ek vergi yüzde 15’tir. Eğer bir kitabın vergisiz fiyatr 880 lira ise ve kitapçı vergili fiyatı bulmak isterse, 880 liraya bunun yüzde 15’ini ekleyecektir. Hesap makinesinin sırayla, 880×15%+^. tuşlarına basarak, kitabın toplam satış fiyatı olan 1.012 lira kolayca bulunabilir.
KDV’yi bulmak için yalnızca 880 liranın yüzde 15’ini almamız gerekir; bunun için hesap makinesinin,
880×15% , tuşlarına basar ve sonucu 132 olarak buluruz.
Bazen, kitabın vergili isatış fiyatının 1.012 olduğunu bilen müşteriler, bunun ne kadarının vergiye gittiğini öğrenmek ister. Bunun için yüzde tuşunu kullanamazsınız. Eğer 1.012×15%–‘ tuşlarına basarsanız, 860 lira gibi yanlış bir sonuç bulursunuz. Bunun nedeni KDV’nin başlangıçtaki 880 liranın yüzde 15’i olmasıdır, 1.012 liranın değil. Demek i ki, 1.012 lira aslında 880 liranın yüzde – 115’idir. Eğer, 1.012’yi 115’e bölersek yüzde l’ini bulur ve sonra da yüzde lOO’ü bulmak için lOO’le çarpabiliriz. Hesap makinesinde, 1:012^115×100 < işlemi 880 lira sonucunu verir;