4 — Abbâsîler Devri:

Bu devre kadar arazinin daha çok öşrî ve harâci nevî’lerinin bulunduğunu, öşri arazinin fâtih müslümanlann veya onlardan intikal etmek suretiyle diğer müslümanlann mülkü olan topraklardan ibaret olduğunu, harâci arazinin ise mülkiyeti ya devlete, ya eski gayr-i müslim sahiplerine, yahut da bunlardan intikal etmek suretiyle müslümanlara ait topraklardan ibaret bulunduğunu görüyoruz. Bu arada Hz. Peygamber ve halifelerinin, devlete ait sahipsiz araziden bazı parçaları, İslâm’a hizmet eden bazı âlim, sâlih ve gâzi kişilere ıktâ ettiklerini de tesbit etmiş bulunuyoruz. Ancak bu ıktâ’larm hem miktarlarının az olduğunu, hem de ıktâ’ı-temlik yoluyla yani verilen şahsın mülkü olmak üzere verildiğini de biliyoruz. (27) Abbâsîler devrinde ıktâ’ı-temlik devam etmekle beraber başka bir ıktâ nev’i yaygın hale geldi. Bu devirde ordu ücretli hale gelmişti. Ordunun ihtiyaçlan, hâzineye ait vergilerin tahsil edilip maaş olarak dağıtılması yerine doğrudan doğruya arazî gelirine bağlandı. Buna göre devlete ait vergileri bizzat toplayıp maiyyetindeki askerlerin masrafmı karşılamaları için muayyen ölçülerdeki topraklar kumandanlara ıktâ ediliyordu. Bu ıktâlarda topraklar, kumandanlara mülk olarak verilmiyor, yalmzca vergiyi toplama ve sarfetme selâhiyeti verilmiş oluyordu. Devlete ait vergilere dayanan bu ıktâ şekli (ıktâ’ı-istiğlâl) daha sonraki devirler için de nüve teşkil etmiştir. (28)