BO SNALI ABDULLAH EFEN D İ; OsmanlIlar zamânında yetişen âlim ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, Abdullah Abdi bin Muhammed’dir. Bosnâvî, Rûmî ve Gaîbî diye de tanınır. Ayrıca Şâ- rih-ul-Füsûs ve Şârih-ül-Mesnevî diye de tanınır. 1593 (H. 992) senesinde Bosna’da doğdu. 1644 (H. 1054)’de Konya’da vefât etti.
İlk tahsiline doğum yeri olan Bosna’da başlayan Abdullah Efendi, İstanbul’a gelerek medrese tahsilini tamamladı. Sonra, Bursa’ya gitti.Bursalı Haşan Kabaduz Efendinin sohbetlerinde bulunup tasavvufta ilerledi. Haşan Kabaduz Efendi, Hacı Bayram-ı Velî’nin halîfelerinden Bıçakçı Ömer Dedenin halîfesiydi. Bursa’dan ayrılarak Mısır’a oradan da hacca giden Bosnalı Abdullah Efendi hac vazifesini yapıp, Peygamber efendimizin kabrini ziyâret etti. Dönüşünde Şam’da bulunan Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin kabri yanında inzi- vâya çekildi. İbâdetle meşgûl oldu.
Mısır ve Hicaz’a yaptığı seyâhatlerinde ve Şam’da kalışı sırasında kendisiyle görüşen kimseler onun sohbetlerinde bulunup istifâde ettiler. Arap âleminin meşhûr âlimlerinden Garsüddîn Halîlî, Muhammed Mirâz Sürûcî, Muhammed Mekkiy-ül- Medenî, Seyyid Muhammed bin Ebî Bekr Ukûd gibi âlimler onun talebesi olmakla şereflendiler. Daha sonra Konya’ya gelip Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Sadreddîn-i Konevî gibi evliyânın kabrini ziyâret edip, rûhâniyetlerinden istifâde etti. Konya’da yerleşip ilim öğretmek ve talebe yetiştirmekle meşgûl oldu. İnsanlara İslâm dîninin emir ve yasaklarını anlatıp, dünyâ ve âhirette kurtuluşları için çalıştı. 1644 (H. 1054) senesinde Konya’da vefât edip çok sevdiği Sadreddîn-i Konevî’nin türbesi civârında defnedildi. Sonradan yapılan kabir taşına vasiyeti üzerine; “Hâzâ kabru garîbillahi fî ardıhî ve semâihi Abdullah el-Bosnevî er-Rûmî el- Bayrm î (Bu Allahü teâlânın gökte ve yerde garibi olan Abdullah el-Bosnevî el-Rûmî’nin kabridir.)” ibâresi yazıldı.
Bosnalı Abdullah Efendinin “Füsûs-ülHikem Şerhi”nin baş tarafı. Eser, Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi Bölümü 267 numarada kayıtlıdır.
Eserleri:
Osmanlı Müellifleri adlı eserde Abdullah-ı Bosnavî’nin altmış eserinden bahsedilmektedir. Bunlardan bâzıları şunlardır:
1) Füsûs-ül-Hikem Şerhi: Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin meşhûr eserine yaptığı şerhidir. Mısır’da ve İstanbul’da birer defâ basılmıştır.
2) Mevâkib-ül-Fukarâ,
3) Hakîkat-ül-Yakîn,
4) Ri- sâle-i Hazerât-il-Gayb,
5) Metâli-un-Nûr-is-Se- nî an Tahâret-in Nebiyy-il-Arabî,
6) Risâle fî Tafdîl-il-Beşer alel-Melek,
7) Mekâsıd-ı Envâr- ı Ayniyye ve Mesâid-i Ervâh-ı Tayyibe-i Gay- biyye,
8) Muhâdarâıt-ül-Evâil. Bunlardan başka çeşitli âyet-i kerîme ve sûrelerin tefsirleri, çeşitli konularda manzûm ve nesir olarak yazılmış, Türkçe ve Arabça eserleri vardır.