BAYRAK

BAYRAK; Alm. Fahne, Flagge (f), Fr. Oriflamme,
Drapeau (m), tng. F/ag. Devletleri temsil
eden, renk ve şekli özelleştirilmiş olan dikdörtgen
biçimindeki kumaş, millî alâmet. Bayrak, bir milletin
varlığının timsâli, târihinin hâtırasıdır. Kıymeti
pamuktan, atlastan, ipekten olmasına bağlı değildir.
Onun kıymeti temsil ettiği milletin kıymeti
ile ölçülür. Bayrak, devletin hâkimiyetini, bağımsızlığım
ve şerefini temsil eder ve bu sebepten
saygı gösterilir.
Çok eski zamanlarda kurulan devletler, kavimler,
bayrak veya bayrağa benzeyen semboller
kullandılar. Eski Mısırlıların, Asûrluların, İranlIların
kendilerine hâs özellikleri olan bayrakları
vardı. Hititler devrinde harp meydanlanria dikilen
bayrak adı verilen ¡sembollerin ise ayrı bir önemi
vardı. Kullanılan sembol yere düşünce, savaşı
kaybedip bozguna uğradığı anlaşılırdı. Çin’de,
Hindistan’da, Roma İmparatorluğunda da bezler
üzerine çeşitli minyatürlerin yer aldığı sembol’
bayraklar kullanılırdı. İslâm devletlerinde de hicretin
birinci yılından îtibâren bayrak kullanılmaya
başlanmıştır. Muhammed aleyhisselâm hicretin
birinci senesinde Şam’dan dönmekte olan Kureyş
kâfilelerinin üstüne gönderdiği hazret-i Hamzâkomutasındaki 30 kişilik kuvvete, kendi elleriyle
bir mızrağın ucuna beyaz bir bez bağlayarak, hazret-
i Ebû Mürsed’in eline vermişti. “Livâu’l-Beyzâ”
ismiyle anılan bu bayrak, Müslümanların ilk
bayrağı, Ebû Mürsed de ilk bayraktarı olmuştur.
Hayber Gazasına kadar İslâm askerî kuvvetlerinin
bayrağı bu bayrak olmuştur. Hayber’den sonra
“Râye” denilen siyah bayrak kabûl edilmiştir. Dört
Büyük Halife Devrinde bayrak ve sancakların çeşitleri
çoğalmıştın Abbâsî halîfeleri de önceleri
siyah, daha sonra beyaz bayrak kullanmışlardır.
Halîfe Me’mûn ise yeşil bayrağı kabûl etmiştir.
Türklerin Müslüman olmalarından önce kurdukları
devletlerde kullandıkları bayraklar hakkında
çeşitli rivâyetler vardır. Bunlardan İran ve
Çin kaynakları siyahtan kırmızıya kadar, mâvi,
sarı, yeşil, beyaz çok çeşitli bayraklardan bahsetmektedir.
Eski Türkler bir mızrağın ucuna bağlanarak
elde tutulan ve genellikle ipekten mâmul
bu alâmetleri “batrak, badruk, bayrak” gibi isimlerle
anmışlardır. Kesinleşmiş bilgiler olmamasına
rağmen, Göktürklerin kurtbaşlı gök bayrak,
Kırgızların kırmızı ve yeşil, Uygurların insan resimli,
Büyük Hun İmparatorluğunun ejderha resimli
köyü sarı, Avrupa Hunlarmin kuş resimli
beyaz, Akhunlann üç yıldızlı beyaz bayraklar kullandıklarında
târihçilerin ittifâkı vardır.
Türkler 9. asırda İslâmiyet! kabûl ettikten sonra
da bayraklannda İslâmî motif ve unsurlar ön plâna
geçti. Bunun yanısıra millî motif ve semboller
de bu bayraklarda yer almaya devâm etti. İlk Müs-
Jüman Türk devletlerinden Gaznelilerin bayraklarında
yeşil zemin üstüne beyaz hilâl ve hümâ resimleri
vardı. Bundan başka siyah renkli özel bir
devlet bayrağı da kullanmışlardır. Karahanlılarm
ise üzerinde “9 Tuğ” resmi bulunan turuncu renkli
bayrakları vardı. Diğer Müslüman Türk devletlerinden,
Harezmşahlar siyah, Bâbür İmparatorluğu
kırmızı-sarı bayraklara sâhib olmuşlardır.
Büyük Tîmûr İmparatorluğunun bayrağında mâvi
zemin üstüne üçgen şeklinde dizilmiş üç dolünay
resmi vardı. Altmördu Devleti beyaz Yeminli bayrağını
ağzı yukarıya bakan “Kırmızı hilâlle” süslemişti.
Büyük Selçuklu İmparatorluğunun ilk yıllarında
mâvi zemin üstüne beyaz çift kartal sembolü
ve siyah çizgili gerilmiş hâlde yay ve ok resimleri
varken, daha sonra siyah renkli bayrak
kullanılmıştır. Bu bayrak, Anadolu Selçukluları
tarafından da benimsenmiştir. Ayrıca ileri gelen
devlet adamlarının da çeşitli renk ve şekillerde
bayrakları vardı. Bu müslüman Türk devletinde sefere
çıkan komutanlara üzerine ejderhâ resmi işlenmiş
ipek bayraklar verilirdi. Bunlar üstünde
ayrıca o zamânın hükümdârlarmın ismi de bulunurdu.
Bu bayrakların tepelerinde alem olarak
mâdeni hilâl şekli yer alırdı.Osmanlı imparatorluğunun kurucusu Osman
Gâziye Anadolu Selçuklu hükümdarı Gıyâseddîn
Mes’ûd’un gönderdiği bayrak beyazdı. Bu bayrak
OsmanlIların ilk bayrağı olmuştur. Oşmanlılar 15.
yüzyılda donanmada kırmızı, orduda beyaz bayrak
kullandılar. Bu arada ordu içinde yeniçerilere ak, sipâhilere
kırmızı, orta ve aşağı bölüklere alaca, silahdârlara
sarı bayrak verilmişti. Bunları bu gün
de çeşitli ordu birliklerinde kullanılan “sancak”
mânâsında almak daha doğru olur. Çünkü Osman
Gâziden îtibâren Kânûnî devri de dâhil olmak üzere
hükümdarlara mahsus bayrak beyaz renkliydi. Kânûnî
devrinde beyaz, alaca, kırmızı ve san bayraklar
arasına; siyah ve yeşil renkliler de ilâve edildi.
Bunlardan beyaz ve kırmızı renkli olanlar hâkimiyet
alâmetidir. Çaldıran,-ve Mısır seferlerinde
Yavuz Sultan Selîm Hanın otağı önüne bu bay-
. raklar dikilmiştir. Ayrıca Yavuz Sultan Selîm zamânında
Osmanlılara geçen Peygamber efendimizin
bayraklarından “Sancak-ı şerîf” çok büyük
hürmet ve ihtimâm gösterilerek asırlar boyu
saklanmıştır. Bu mübârek sancak bugün Topkapı
Sarayında mukaddes emânetler kısmında muhâfaza
edilmektedir.
İlk defâ Yavuz Sultan Selîm’iri Çaldıran Seferinde
kullanılan yeşil renkli bayrak, bu devirden
– sonra hemen her zaman sık sık kullanılmıştır. Barbaros
Hayreddîn Paşa ve Uluç Ali Reis de dolanmalarına
yeşil renkli bayrak asmışlardır.
Birinci Mâhmûd devrinde donanmada yeşil bayrak
kabûl edilmiş, Üçüncü Selîm zamânmda, bu
renk kırmızıya çevrilerek hilâl şeklinin yanma 8 köşeli
bir yıldız ilâve edilmiştir. Gene Üçüncü Selîm’in
Nizâm-ı Cedîd ordusu için kabûl ettiği bayraklarda
kırmizı renk ve biri ortada, diğerleri 4 köşede
5 tâne san renkli hilâl vardı, ikinci Mahmûd devrinde
her tarafa kırmızı zemin üzerinde ay yıldızlı
bayraklar çekilmiştir. Bu devirde kurulan Asâkir-i
Mansûre-i Muhammediye ordusuna ise ortasına Kelime-
i Şehâdet veya fetih âyetleri işlenmiş siyah
bayraklar verilmiş, sancak ismiyle anılmıştır. Bunlar
İkinci Meşrûtiyet devrine kadar alay sancağı olarak
kullanılmış, renkleri kırmızıya dönmüş sırma saçaklı
ve bir yüzlerine hükümdâr arması işlenmiştir.
Kırmızı zemin üzerine hilâl ve yıldız bulunan
bayrak, OsmanlIlarda ilk defâ 1793 yılında devletin
resmî bayrağı olarak kabûl edildi. Ancak bu bayraktaki
yıldız 8 köşeliydi. 1842 yılında Abdülmecîd
Han zamânmda yıldızın 5 köşeli olması kararlaştınlarak
Osmanlı bayrağının şekli kesinleşti.
1 Kasım 1922’de saltanatın ilgâsı üzerine yalnız
millî bayrak ve hilâfet bayrağı bırakılmış, hükümdârlık
bayrağı kaldırılmıştır.
Cumhûriyet devrinde ilk defâ olarak 29 Mayıs
1936 târihli ve 2994 sayılı kânunla Türk bayrağının
şekli ve nisbetleri kesin olarak tesbit edilmiş28 Temmuz 1937 târihli ve 2/7175 sayılı kararnameye
ilişik 45 maddelik bir tüzük “Türk Bayrağı
Nizâmnâmesi” ile de Türk bayrağının kullanılış
şekli nizâm altına alınmıştır.
Diğer taraftan bayrak, asırlar boyunca pekçok
özel maksatlarla da kullanılmıştır. Meselâ sarı
bayrak bütün dünyâda bulaşıcı hastalık işâretidir.
Bir gemide bulaşıcı hastalık (sarı humma, kolera
vb.) çıkınca sarı bayrak çekilir ve gemi karantinadan
çıkıncaya kadar indirilmezdi. Donanma
savaşı esriâsmda taraflardan birinin bayrağını
indirmesi teslim olduğu mânâsına geliyordu. Spor
faâliyetlerinde bir ülkenin bayrağı diğer ülkenin
bayrağından yukarıya asılmışsa, o ülke başarı kazanmış
demektir. Bu sebeple sulh zamanlarmdja jki
dost ülkeden birinin bayrağını öbürünün bayrağından
yukarı asması hakaret sayılır. Seyir hâlindeki
gemilerin birbirleriyle karşılaştıklarında bayraklarını
hafifçe indirip, tekrar yükseltmeleri selâmlaşma
işâretidir. Nitekim asken törenlerde birlikler
bir devlet başkamnın veya denetleme subayının
önünden geçerken alay füamalarmı (bayraklarını)
indirerek onu selâmlarlar. Bir geminin
bayrağını ters çevirip asması, tehlikede olduğunu
göstermektedir. Gönderde yarıya kadar indirilmiş
bayrak ise yas ifâdesidir.TÜRK BAYRAĞININ ÖLÇÜLERİ
G. Genişlik, *
A. Dış ay merkezinin uçkurluktan mesâfesi
(1/2G) *
B. Ayın dış dâiresi kutru (1/2 G) \ ^
C. Ayın iç, dış merkezleri arası (0, 625 G)-t*
D. Ayın iç dâiresinin kutru (0,4 G)
E. Yıldız dâiresinin ayın iç dâiresinden olan
mesâfesi (1/3 G)
F. Yıldız dâiresinin kutru (1/4 G) * t
L. Boy (1 tam 1/2 G)
M: Uçkurluk genişliği (1/30 G)