DANIŞTAY

DANIŞTAY; Alm. Staatsrat (m), Fr. Conseil (m),
d’Etat. İng. Council of State. İdârî uyuşmazlıkları ve
dâvâları görmek ve çözümlemek, Bakanlar Kurulunca
gönderilen kânun tasarıları hakkında düşüncesini
bildirmek, tüzük tasarılarını ve imtiyâz şartlaşma
ve sözleşmelerini incelemek ve kânunla gösterilen
diğer işleri ve kânunların başka idârî yargı
mercilerine bırakmadığı konularda ilk derece ve genel
olarak üst derece idâre mahkemesi. Tanzimâtm
ilânından sonra hukuk alanında günün şartlarına uygun
mahkemeler kurma çalışmalanna başlanmıştır.
Bu gâyeyle “Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye” ve
“Dâr-ı Şûrâ-yı Bâb-ı Âlî”den sonra “Meclis-i Âli-i
Tanzimât” kurulmuş ve daha sonra bu iki meclis,
“Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye” adıyla birleştirilmiştir.
Ancak bu birleşme, adlî teşkilâtla idârî teşkilâtın
birleştirilmesi ve tek yargı sisteminin uygulanması
gibi sakıncalı bir sonuç doğurmuştur. Bunun
giderilmesi için, “Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye”
10 Mayıs 1868 târihinde “Şûrâyı Devlet ve “Dîvânı
Ahkâm-ı Adliye” adlarıyla ikiye ayrılmıştı.
Şûrâ-yı Devlet, idârenin taraf olduğu uyuşmazlıkları
çözümlemekle yetkili kılınmıştır. O târihlerde
idârî dâvâlar çok geniş mânâda ele alınarak
taraflardan birinin devlet olması hâlinde her dâvâ
idârî dâvâ sayılmıştır. Şûrânın yetkileri bu yüzden
çok geniş tutulmuştur. Şûrâ, idâreye karşı
açılmış dâvâlafa bakmakla kalmıyor, aynı zamanda
bir uyuşmazlık mahkemesi yetkisiyle de donatılmış
bulunuyordu. 1868 târihinde yayınlanan Şûrâ-
yı Devlet Nizâmnâmesine göre Danıştay;
Umûr-ı Mülkiye ve Zabıta ve Harbiye, Umûr-ı
Mâliye ve Evkâf, Umûr-ı Adliye, Umûr-ı Nâfia Ticâret
ve Zirâat, Umûr-ı Maârif olmak üzere beş dâireye
ayrılmış bulunuyordu. Bu dâireler hem idârî
ve danışma ve hem de yargı görevlerini bir arada
yürütürlerdi. Ayrıca bir dâvâ dâiresi yoktu.
Cumhuriyet döneminde 669 sayılı kânunla
kurulan Cumhuriyet döneminin ilk Danıştayı 6
Temmuz 1927 târihinde, Mülkiye, Mâliye ve Nâfia
dâireleri olmak üzere üç idâre ve bir dâvâ dâiresiyle
çalışmalarına başlamıştır. Bu kânunla,
Danıştay tarafından verilen kararların hiçbir makâmm
onayına gerek kalmadan yürütülmesi esas
ve ilkesi kabûl edilmiş oluyordu.
Danıştay m kuruluşunda çeşitli târihlerde değişiklik
yapılarak üç idârî ve üç dâvâ dâiresi olmak
üzere daire sayısı altıya çıkarılmış ve 1947 yılında
Danıştay Tüzüğü hazırlanarak yürürlüğe konmuştur.
1961 Anayasası ile Danıştaya Yüksek Yargı
organları içinde yer verilmiş ve 24.12.1964 günve 521 sayılı kânunla Danıştay Yüksek İdâre Mahkemesi
danışma ve inceleme mercii olarak görevlendirilmiştir.
Bu kânunla Danıştay, dokuzu kazâî ve
üçü de idârî işlere bakan on iki dâireye ayrılmıştır.
20 Ocak 1982 günü yürürlüğe giren 2575 sayılı
kânunla Danıştayın kuruluşu, görev ve yetkileri
yeniden düzenlenmiştir. Bu kânunla Danıştay,
ikisi idârî, sekizi dâvâ dâiresi olmak üzere on
dâireye ayrılmış, ayrıca Genel Kurul, İdârî İşler
Kurulu, İdârî ve Vergi Dâvâ Dâireleri Genel Kurulu
ile İctihâtları Birleştirme Kurulu gibi karar organlarına
yer verilmiştir. Yine 1982 Anayasası ile
Danıştay, Yüksek İdâre Mahkemesi, Danışma ve
İnceleme Mercîi olarak yerini almıştır.
Danıştay bağımsızdır. Yönetimi ve temsili,
Danıştay Başkanma âittir. Danıştay hükümetle ilgili
işleri Başbakanlık aracılığı ile yürütür.
Danıştay Başkanı, Danıştay Genel Kurulu ile
İçtihatları Birleştirme Kuruluna, İdârî İşler Kuruluna,
İdârî ve Vergi Dâvâ Dâireleri Genel Kurullarına
ve Başkanlık Kurullarına başkanlık yapar.
Öte yandan Danıştay Başkanma âit görevlerden
Danıştay Başkanı tarafından verilenleri yapmak,
yokluğunda ona vekillik etmek ve onun katılmadığı
kurullara başkanlık yapmak üzere iki Başkanvekili
bulunmaktadır.
Ayrıca üyelerin dâirelere ayrılmalarını, dâire
değiştirmelerini, dâireler arasında görev uyuşmazlıklarını
çözümlemek üzere Başkanlık Kurulu,
meslek mensuplarının disiplin işlerini görmek üzere
Yüksek Disiplin ve Disiplin Kurulları vardır.
Danıştayda Genel Sekreter ve Yardımcıları, Özlük
İşleri, Evrak, Levazım, Kitaplık ve Yayın, Tasnif,
Arşiv, Sosyal ve İdârî İşler, Özel Kalem Müdürlükleri,
İdârî ve öteki hizmetleri yürütmektedir.
2575 sayılı kânun hükümlerine göre Danıştay:
İdârî, vergi mahkemelerinden verilen kararlara
karşı temyiz isteklerini inceler ve karara bağlar.
Bu kânunda yazılı idârî dâvâları ilk ve son derece
mahkemesi olarak karara bağlar. Başbakan ve bakanlar
kurulunca gönderilen kânun tasarıları hakkında
düşüncelerini bildirir. Tüzük tasarıları hakkında
düşüncelerini bildirir. Tüzük tasarılarını ve
imtiyaz sözleşme ve şartlarını inceler. Devlet Başkanlığı
ve Başbakanlık tarafından gönderilen işler
hakkında görüşünü bildirir. Bu kânunla ve diğer
kânunlarla verilen görevleri yapar. Danıştay üyelerinin
dörtte üçü, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
tarafından, dörtte biri, Cumhurbaşkanı tarafından
seçilir. Danıştay Başkanı, Danıştay Genel
Kurulu tarafından üye tam sayısının salt çoğunluğu
ile dört yıl müddetince seçilir. Süresi biten yeniden
seçilebilir (Anayasa, madde 155). 1980 sonrası döneminde
İdâre Mahkemeleri, Bölge İdâre Mahkemeleri
ve Vergi Mahkemelerinin kurulmasıyla birlikte
Danıştayın yükü önemli ölçüde hafiflemiştir.