oyuncak,

oyuncak, oyun aracı olarak kullanılan
nesne. Biçimi, kullanımı ve anlamı, döneme
ve kültüre göre çeşitlilik gösterir. Oyuncak,
çocuğun yerden alıp at diye bindiği bir
daldan, 18. yüzyılın Avrupa saraylarında
hem çocukları hem de yetişkinleri eğlendiren
karmaşık mekanik araçlara kadar değişebilir.
Birçok ülkenin müzelerinde, asıl
işlevleri bilinmemekle birlikte çocukların
oyuncak olarak kullandığı düşünülen eski
nesneler sergilenir.
Oyuncakla oynamada iki temel süreç etkilidir:
Taklit ve öğrenme. En eski oyun
türlerinin korunma içgüdüsünden ortaya
çıktığı düşünülebilir. Çoğu kültürde gençlere
öğretilen ilk şeylerden biri silah kullanmaktır.
Davul tokmağı, golf ya da hokey
sopası, cirit, ıstaka gibi oyun araçları büyük
olasılıkla sopa gibi kullanılan ağaç dallarından
türemiş, oyun ya da spor araçları da
başlangıçta birer silah olarak görülmüştür.
Ortaçağdan kalma çok sayıda oyuncak asker
ve silah vardır. Günümüzde de çoğu
silah ve askeri aracın oyuncağı yapılmaktadır.
Temel oyuncaklardan biri de taşbebektir(*).
Her çağda ve her kültürde çocuklar
insan, hayvan ya da gündelik yaşamda
kullanılan eşyaların küçük birer kopyası
olan oyuncaklarla oynamıştır. Hareketli
oyuncakların çoğu bu türdendir: Kullanılmaktan
çok, hayranlık duyulan, sevilen
değerli nesnelerdir.
Hareketli oyuncaklar büyük çeşitlilik gösterir.
Temel fizik kurallarıyla ilgili birçok
deney belki de ilk kez oyuncaklarla yapılmıştır.
Denge ve karşıdenge, tekerlek, salıncak,
sarkaç, uçma, merkezkaç kuvvet,
magnetizm, zemberek gibi pek çok araç ve
ilkeden oyuncak yapımında yararlanılır.
Çağdaş teknolojik gelişmeler sayesinde küçük
elektrikli trenler, kendi kendine harekethareket
eden oyuncak arabalar, uzaktan kumandalı
model uçaklar, yürümek, konuşmak
gibi marifetleri olan bebekler ve başka
karmaşık oyuncaklar üretilmiştir.
Eski Roma’da hem çocukların, hem de
yetişkinlerin oynadığı aşık oyunu büyük
olasılıkla zar ve beştaş oyunlarının ilk
biçimidir. Çoğu talih oyununun temel öğesi
olan zar ve başka bazı oyuncaklar da eski
dinlerdeki büyülü araçlarla fetişlerden türemiştir.
Meksika’daki Ölüler Günü’nde şekerden
zarif kafatasları, mezarlar ve melekler
yapılır; temelde dinsel nitelik taşıyan bu
nesneler çocukların elinde oynayıp yenecek
oyuncaklara dönüşür. Noel ağacı süslemeleri
ve Paskalya yumurtaları dinsel kökenli
oyuncakların öbür örnekleridir. Pueblolann
kachina bebekleri temelde öğretici birer
kutsal nesne olsa da çocukların elinde ister
istemez oyuncağa dönüşür.
Sanayileşme sonucu geleneksel kültürün
hızla yok olmasına karşın, birçok ülkede
ileri teknoloji ürünü oyuncakların yanı sıra
hâlâ böyle geleneksel oyuncaklara rastlanmaktadır.
Türkiye’de de, fabrikada imal
edilmiş oyuncakların yanı sıra, çoğunlukla
çocukların kendilerinin yaptığı böyle oyuncaklar
vardır.
Osmanlı Döneminde oyuncakçılığın merkezi
İstanbul’un Eyüp semtiydi. Eyüp oyuncağı^)
diye ün kazanan ve bu semtteki
Oyuncakçılar Çarşısı’nda yapılıp satılan
oyuncaklar başka kentlere de gönderilirdi.
Öteki kentlerde de, çocukların ilgi duyduğu
yiyeceklerin yanı sıra oyuncak da satan
dükkânlar vardı.
Köy ve kasaba oyuncaklarında genellikle
çevrede bulunan ve kolaylıkla elde edilebilecek
malzeme kullanılır. Bez, kıl ya da
yün, mısır koçanı, ceviz, pancar, söğüt dalı
gibi bitkisel maddeler; kolay işlenebilen
aktoprak ya da kireç kayası ile tel ve tahta
oyuncakların malzemesini oluşturur. Pancar,
kabak ve hıyardan yapılan arabalar,
koyun ve keçi aşıkları, yassı ve yuvarlak
taşlar köy çocuklarının başlıca oyuncaklarıdır.
Yaygın oyuncaklardan biri de kız çocukların
çok sevdiği bebeklerdir. Çocuklar için
bir oyun aracı olma yanında dikiş, nakış
öğrenme ve çocuk bakımına hazırlık gibi
işlevleri de olan yapma bebekler günümüzde
hemen hemen unutulmuş, fabrikalarda
üretilenler yaygınlık kazanmıştır.