ŞAP

ŞAP, Çift tuzların çok bilinen bir çeşidi olup, 1 + ve
3 + değerlikli metaller, sülfat köklü ve kristal suyu
bulunduran bir bileşik. Genel formülü Me* M 3+ S 04
12H:0 şeklindedir. Ençok bilineni ve kullanılanı alü­
minyum şapıdır. Bu şapta aluminyumun yanma sodyum,
amonyum, sozyum, gümüş, rabidyum ve bir
çok organik aminler girebilir. Aluminyum şapı 1 +
değerlikli metâl sulfatin aluminyum sülfat ile birleştirilmesinden
elde edilir.
Na,S04 + A1j(S0 4), + 2 4 H .O – 2NaAl(S04)2.12H20
Bu elde edilen şapa sodyu m aluminyu m şap denir.
Genel formülünden de anlaşılacağı gibi birçok
şap çeşitleri mevcuttur. Misâl olarak; demir, krom,
mangan, kobalt, titan, vanadyum, toryum, iridyum
v.s. şaplan verilebilir. Şap elde edebilmek için Me2 +
S 04 ve (Me3+)2 (S04)3 tuzlarının, aynı malaritedeki
çözeltileri birbiri ile kanştınlır. Bu çözelti buharlaştı-
nlır. Bu işlemden sonra şap kristal halinde meydana
gelir.
K2S 04 + Cr2(S 04)3 + 24H20 – 2K+Cr,+S 04’2.12H20
Bu elde edilen şapa potasyum krom şap. denir.
Şap kristalleri umumiyetle oktahedral yapıya
sahiptir. Fakat oktaedral yapıdaki bir şapı oda sıcaklığında
çok az bazik olan bir çözeltiye atılırsa, şapın
kristal yapısı ve atılan miktann büyük bir kısmı
kübik şekle dönüşür.
Potasyum aluminyum şapına adi şap denir. Bu
şap oktaedrik yapıda olup, 92°C de erir. (Diğer şapların
erime noktaları bundan ve birbirlerinden farklıdır)
100°C’de billur (kristal) suyunu kaybetmeye başlar.
Sudaki çözünürlüğü sıcaklıkla çok iyi bir şekilde
artar. Buruk bir lezzeti vardır. Bu şap havada kararlıdır.
Amonyum aluminyum şapı yüksek sıcaklıkta
ısıtılırsa saf aliminyum oksit elde edilir. 15°C sıcaklıkta
100 gram suda sozyum aluminyum şapı, 0.35 g,
Rotasyum Al şapı 9.59, amonyum Al şapı, 12.66 gr ve
Sodyum Al şapı 51 gr. çözünür. Şaplannsulu çözeltileri
zayıf asidiktir.
Şap imalâtının tarihi çok eskidir. Onbeşinci asırda
Türkler boya fabrikalarında mordan olarak kullandılar.
Yaklaşık 1460’da John di Castro şapın fabrikasyonunu
Türklerden öğrendikten sonra bu bilgileri
İtalyaya götürdü. İtalya’dan diğer ülkelere yayıldı.
Halen aynı usûl kullanılmaktadır. Memleketimizde
Şebinkarahisar’da (30 milyon ton), Şaphane köyünde
(Kütahya) (1.440.000 ton) Şaşhane dağında-Foça
(1.350.000 ton) şap taşı madenleri vardır.
Kullanılışı: Şapların herbirinin önemli kullanma
sahaları vardır. Bunlardan tıp, tekstil, şeker, kağıt, boya
ve kibrit sanayileri başta gelir. Âdî şap, boyacılıkta
kâğıtçılıkta ençok, kızıl menekşe renginde; kübik billurlar
şeklinde olan potasyum krom şapı daha ziyade
boyacılıkta ve dericilikte kullanılır. Şaplar, kabartma
tozu, kandurdurucu, damar büzücü, yangın söndü­
rücü, mordan (renk sabitleştirici) olarak, sulardaki
yabancı maddeleri pıhtılaştırmada kullanılır.