denizanası

Cnidaria (knidliler) filumunun
Scyphozoa sınıfını oluşturan ve genellikle
denizde bir yere bağlanmaksızm serbestçe
yaşayan omurgasız deniz hayvanlarının ortak
adı. Günlük kullanımda, 250 kadar
tanımlanmış türü içeren Scyphozoa sınıfının
üyelerinden başka, knidlilerin Hydrozoa
sınıfının, hatta Ctenophora (ktenoforlar) ve
Chordata (kordalılar) gibi iki ayrı filumun,
gerçek denizanalarını andıran serbest yüzüşlü
bazı üyelerine de çoğu kez denizanası
denir. Uzmanlar Scyphozoa sınıfını genellikle
Scyphomedusae ve Stauromedusae gibi
iki altsınıfa ayırırlar. Suda serbestçe yüzen
gerçek denizanaları Scyphomedusae altsınıfmdandır.
Buna karşılık, Stauromedusae
altsınıfının üyeleri denizde herhangi bir
yere bağlanarak yaşadıkları için, tanımın
dar anlamıyla gerçek denizanaları sayılmaz.
Gerçek denizanaları, 200 kadar türüyle
bütün denizlere dağılmış olan ve sık sık
dalgalarla kıyılara sürüklenen çan ya da
şemsiye biçiminde hayvanlardır. Çoğu yalnızca
birkaç hafta yaşarken, bazıları bir yıl,
hatta derin denizlerdeki türler daha uzun
süre yaşayabilir. Çapı genellikle 10 mm ile 2
m arasında değişen gövdeleri, yaklaşık yüzde
99’u su olan peltemsi bir kütledir.
Türlerin çoğu, yakıcı kapsüllerle donatılmış
dokunaçlarıyla yakaladığı küçük su hayvanlarıyla,
bazıları ise sudan süzerek aldığı
planktonlarla beslenir. Bütün öbür knidliler
gibi, denizanalarımn gövdesi de iki ayrıhücre katmanından oluşur; dış katman (ektoderm)
ile iç katman (endoderm) arasındaki
boşluğu mesoglea denen, jelatinimsi bir
bağdoku katmanı doldurur. Denizanasmda
öbür knidlilerdekinden çok daha geniş bir
yer kaplayan bu bağdoku katmanı, hayvana
tipik saydam ve peltemsi bir görünüm
kazandırır.
Gerçek denizanalarımn yaşam çevriminde,
üç evreli tipik bir döl değişimi(*) görülür.Hayvan, bir yere bağlı olarak yaşadığı polip
evresinde üst ucundan tomurcuklanarak
(eşeysiz üreme) yavru medüzler verir; efira
larva denen bu yavru medüzlerden her biri
olgunlaşarak erişkin bireylere dönüşür.
Erişkinler ya erkek ya da dişidir; ama bazı
türlerde erişkin bireyler sık sık eşey değiştirir.
Türlerin çoğunda, yumurta ile spermahücresinin birleşmesiyle oluşan embriyon,
planula larvaya dönüşünceye değin erişkinin
sindirim sisteminde saklanır; yalnız
birkaç türde embriyon bu gelişme evresini
suda tamamlar. Planula larva erişkinden
ayrıldıktan sonra bir yüzeye tutunarak yeni
bir polip haline gelir. Bu yaşam çevrimi, 50
kadar tanımlanmış türü içeren Semaeostomeae
takımının ayırt edici özelliğidir. Daha
çok kıyı sularında yaşayan ve bazı türleri
çok geniş bir dağılım gösteren bu takımın en
tanınmış cinsleri, zehirsiz olan Aurelia(*) ve
Chrysaora(*) bir tek türü zehirli olan Cyanea
ve genellikle derin sularda rastlanan
Stygiomedusa’ dır.
Cubomedusae takımı da 50 kadar tanımlanmış
türü kapsar. Üyelerinin gövdesi
genellikle 5-15 cm çapındadır ve iki yandan
hafifçe köşeli olduğundan kutuyu andırır.
Bu takımın Chironex ve Chiropsalmus cinsinden
denizanaları, Büyük Okyanusun güneyinde
geniş bir alana yayılmıştır ve zehiri
birkaç dakika içinde insanı öldürebilecek
kadar güçlüdür. Cubomedusae takımının
bugüne değin incelenen türleri arasında,
polip evresindeyken tomurcuklanmaya rastlanmamıştır;
polip evresindeki hayvan, tomurcuklanarak
yavru medüzler vermeksizin
başkalaşım geçirerek, erişkin bir bireye
dönüşür.
Coronatae takımı, çoğu derin sularda yaşayan,
morumsu kırmızı renkli 30 kadar
tanımlanmış türü kapsar. Kenarlan geniş ve
sarkıntılı parçalara ayrılan çan biçimindeki
gövdenin ortası boğumlu, kenar dokunaçları
enli ve serttir. Bazı türlerin polip evresinden
geçtiği bilinmekle birlikte, çoğunun
yaşam çevrimiyle ilgili bilgiler eksiktir. Bu
takım yaşayan denizanalarımn en ilkel grubudur
ve doğrudan doğruya 600 ile 180
milyon yıl önce yaşamış olan Conulatagrubundan türediği sanılmaktadır. Takımın,
polip evresindeyken dallanmış koloniler
biçiminde görülen bazı bireyleri, bir zamanlar
Stephanoscyphus adıyla ayrı bir grup
olarak tanımlanmıştı.
Denizanalarımn Rhizostomeae takımı 80
dolayında tanımlanmış türü içerir. Bu türlerde,
gövdenin altına doğru sarkan ve ağız
dokunaçları ya da ağız kolları denen uzantılar
birbiriyle kaynaşarak ağız deliğini kapatmış,
bunun yerine besinleri süzmeye yarayan
sünger gibi gözenekli bir bölge oluşmuştur.
Bu denizanalarımn çan biçimindeki
jelatinimsi gövdesi sıkı dokulu ve pürtüklüdür,
kenar dokunaçları yoktur. Yaşam çevrimi
bilinen türlerde, deniz dibine tutunarak
yaşayan tipik bir polip evresi görülür.
Atlas Okyanusunun kuzeyinde dağılmış
Rhizostoma cinsi başta olmak üzere, türlerin
çoğu iyi yüzücüdür. Yalnız Cassiopea(*)
cinsinden denizanalan çok seyrek olarak
yüzer ve yaşadığı tropik kıyılarda sırt üstü
dönerek, alt yüzündeki alglerin güneş almasını
sağlar; fotosentez yapan bu algler ile bu
denizanaları arasında bir ortak yaşam ilişkisi
vardır. Rhizostomeae takımının üyeleri
genellikle tropik ve astropik denizlerin,
özellikle Oryantaİ bölgenin sığ kesimlerinde
yaşadığı halde, Rhizostoma cinsi daha serin
sularda, Cotylorhiza cinsi ise Akdeniz’de
yaygındır.
Scyphozoa sınıfının gerçek denizanalarmı
içermeyen ikinci altsınıfı (Stauromedusae;
eskiden Lucernariida), sürekli bir yüzeye
bağlı olarak yaşayan 30 kadar tanımlanmış
türü içerir. Yeryüzünün hemen hemen bütün
denizlerinde, özellikle soğuk sularda
yaşayan bu türler, gövdelerinin altındaki
tutunma sapıyla bir kadehi andırır; ağızlarıüstte, kadehin ağzına rastlayan bölümdedir.
Çapı 1-10 cm arasında değişen gövde, üst
kenannda dört dokunaç grubunun yer aldığı
bir dikdörtgeni andmr. Bazı türler bağlandıklarıyerden koparak başka bir yere
bağlanabilir. Takım üyeleri genellikle küçük
deniz hayvanlarıyla beslenir ve birkaç
yıl kadar yaşar. Yaşam çevriminde, larva
doğrudan doğruya erişkine dönüşür.