A B D Ü LH A Y E L-H A S E N İ

Hindistan’da yetişmiş olan âlim ve târihçi. İsmi, Abdülhay bin Fahrüddîn bin Abdilâlî’dir. Peygamber efendimizin torunu hazret-i Haşan’ın soyundan geldiği için sl-Hasenî nisbesiyle meşhûr oldu. 1869 (H.1286) senesinde Hindistan’ın Lüknov şehri yakınlarında doğdu. 1923 (H.1341) senesinde aynı yerde vefât îtti. Kabri oradadır. Dedeleri Moğol istilâsı sırasında Bağdât’tan Hindistan’a göçmüşler ve burada İslâmiyeti yaymaya çalışmışlardır. Abdülhay Hasenî ilk tahsiline doğduğu yerde başladı. Lüknov’daki devrinin tanınmış âlimlerinden Arapça, fıkıh, tefsîr ve aklî ilimleri öğrendi. Daha sonra o zamânın önemli ilim merkezlerinden Bhopal’da hadîsten tıbba kadar çeşitli ilimleri tahsil etti. Daha sonra Hindistan’ın önemli ilim merkezleri olan Delhi, Sehâ- ranpûr, Diyobend, Pâniput ve Serhend gibi yerlere gitti. Oralarda bâzı âlimlerin derslerini tâkib îderek icâzet aldı. 1895 (H.1313) senesinde Lük- lov’da yerleşti. Zamânının büyük bir kısmını ilmi çalışmaya ayırdı. Nedvet-ül-Ulemâ adıyla 1893 senesinde kurulan cemiyetin çalışmalarına katıldı. 1915 senesinde bu cemiyete müdür oldu. Ölümüne kadar Nedvet-ül-Ulemâ ve ona bağlı bir kuruluş olan Dârülulûm’da çalıştı. Arap, Fars, Urdu dil ve edebiyâtlanyla İslâm sonrası Hindistan târih ve medeniyeti, ilim ve telif hareketleri hakkında araş
V J i M , f lit İl V! i> İ J Vj < « J OJ
t j r * & LJI u_ j , f%jtj iiu tj < jca «iuij ı * CfcJJ JT j i ûu^ll y.j • ifJI i> jH a t*5Lj •fJiJp tf-*-1 J-* Cf Cr*>’ cr yM ■** J>» UL» U tj* jm Ut ı ( <y r* S O* ‘ *’■** fi 4 « jiuVı tü»j JU.VI .1^ _ç_> & jj ju V a>
•>; Jj—tıj s^iiiıj j« J j »ij^n j j i j , f j i j J^l Crf» .U.JİJ.< ‘« t oL Jİ jfj & < * 4 1 **** j gü’ c»1 l»1j I jtV\j JJJ.I ^ cJUj < çjUl ^
ÛT £ >J jljJI jjU , ır-ji
J fujtj t j-. i * ^jjiı ruy çjb j .
.lü^llJ OİÜJ J » j j J j i*»., <41 J JllİVj
«.Jl ^ LûjN ö y jl çjiJı çjfc ^ p j U j
6* (■ t JtysAj J^İÜ J İJJİİJ «d
. Jjuı-Ki f vtaı jt. Sjiaı ^ u* ,ı>ı 0
Abdülhay el-Hasenî’nin Meârif-ül-Avârif adlı eserinin ilk sayfası.
tırmalar yaptı. Son günlerine kadar kitap yazmakla meşgûl oldu. 2 Şubat 1923 (H.1341) târihinde Lüknov’da vefât etti. Seyyid Alemullah’ın zâvi- yesinde, onun kabri yanma defnedildi. Ebü’l-Ha- san Ali el- Hasenî en-Nedvî ile Nedvet-ül-Ulemâ Cemiyeti eski başkanı Abdülâlî el- Hasenî onun oğullarıdır. Eserleri: 1. Nüzhet-ül-Havâtır ve Behcet-üI-Mesâmî ven-Nevâzır: Hicrî birinci asırdan 14. asra kadar Hindistan’da yaşamış âlim, evliyâ, edîb, siyâset ve devlet adamlarının biyografilerini içine alan bir eserdir. Arapça ve sekiz cilt olan bu eserde 4500 kadar kimsenin biyografisi vardır. Eserin birinci cildi hicri 1-7. asırlara, diğer cildler ise hicri sekizinci yüzyıldan başlamak üzere her bir cildi bir yüzyıla tahsis edilmiştir. Eserin ikinci cildi, İbn-i Hacer el-Askalânî hazretlerinin Ed-Diirerü’l-Kâ- mine adlı eserinin zeyli olarak 1931 (H.1350) senesinde Haydarâbâd’da neşredilmiştir. Yedinci cilde kadar olan diğer cildler 1947-1959 (H.1366- 1378) yılları arasında, sekizinci cildi ise 1970 (H.1390) yılında Haydarâbâd’da basılmıştır. 2. Ma’ârif-ül-Avârif fi Envâ-il-Ulûm vel- Meârif: İslâmiyetin Hindistan’da yayılışından yirminci yüzyılın başlarına kadar Hindistan’da eğitim ve öğretim târihi, din ve fen ilimleri, dil, edebiyât, târih ve coğrafya alanındaki gelişmeler ve bu dallarda yazılan eserlerden bahseder. Bu kitab Es-Sekâfet-ül İslâmiyye fil-Hind adıyla neşredilmiştir. 3. Telhîs-ül-Ahbâr: Hadîs alanında yazdığı bu eserde senedler verilmeksizin sâdece hadîs-i şerifler zikr edilmiştir. Sahih hadîslerin bulunduğu bu eser, müellifin vefâtından sonra Tehzîb-ül-Ah- lâk adıyla neşredilmiştir. 4. Cennet-ül-Meşrik ve Matlau Nûr-il-Müş- rik: Hindistan’ın coğrafyası ile İslâm sonrası tâ
feni Rehber Ansiklopedisi 90
ABDÜLKÂDİR CEZÂYİRÎ
rihinin ele alındığı eserde Hindistan’da İngiliz hâkimiyeti ve Hindistan bağımsızlık hareketlerine de yer verilmiştir. Eser, EI-Hind fil- Ahd-il-İslâmî adıyla 1972 (H.1392) senesinde Haydârâbâd’da yaymlanmışdır. 5. Münteha’l-efkâr. 6. Gül-i Rânâ. Abdülhay el-Hasenî’nin bunlardan başka Urduca, Arapça ve Farsça eserleri ve risâleleri de vardır.
Cezayir’i işgâl edip sömürge hâline getirmek isteyen Fransızlara karşı yıllarca çarpışan kahraman İslâm mücâhidi Abdülkâdir Cezâyirî.