Aksaray (il)

Aksaray (il)
İç Anadolu Bölgesi’nde il. Yüzölçümü 7 626 km2, nüfusu 1990 sayımında 326 399, merkezi Aksaray kenti olan Aksaray ilinin, 7 ilçesi vardır: Merkez, Ağaçören, Eskil, Gülağaç, Güzelyurt, Ortaköy, Sarıyahşi. Kuzeyde Ankara ve Kırşehir, doğuda Nevşehir ve Niğde, güneyde ve batıda Konya illeriyle sınırlı olan Aksaray ilinin doğusu ve güneydoğusu dağlarla, güneybatısı yaylalarla, orta kesimleri ovalarla kaplıdır.jDoğu|ke- siminde, güneybatı-kuzeydoğu doğrultulu dağlar, Tuz gölünün doğu kıyısına paralel uzanırlar. Doğudaki dağlık kesimin en yüksek noktası, Ekecik dağıdır (2 137 m). Güneydoğu kesimdeyse, yanardağ kökenli dağlar ¡yer alır. Bunlardan İç Anadolu Bölgesi’nin Erciyes’ten sonra en yüksek doruğu olan Büyük Haşan dağı, Aksaray- Niğde il sınırı üstünde 3 268 m’ye yükselir. İlin orta kesimlerini kaplayan ve Aksaray ovası adı verilen ova, T uz gölüne doğru alçalır. Güneybatı kesimde, “Obruk yaylası” adı verilen, bir kesimi Konya ili sınırları içinde de uzanan kalker yapılıyayla yer/alır ve kuzeydoğusundaki Tuz gölü çukur alanını, güneybatısındaki Konya ovası çukur alanından ayırır. Aksaray ili, ülkemizin en az yağış alan köşelerinden biridir. Özellikle Tuz gölüne yakın kesimler daha az yağış alır. Aksaray kentinde yıllık yağış tutarı, ortalama olarak 339 mm, en sıcak ay ortalaması 22,9 °C, en soğuk ay ortalaması – 0,3 °C’tır. Günümüze kadar kaydedilmiş en yüksek sıcaklık 37,8 °C (31.7.1971), en düşük sıcaklıklar -26,4 °C’tır (18.1.1972). İklimin bir yansıtıcısı olan doğal bitki örtüsü, yağış azlığının sonucu olarakjotfcu bozkır bitkilerinden oluşur. İnsan eliyle ekilmiş akasyalar ve su boylarındaki söğütler ile kavaklıklar dışında, çıplak görünüş bütün ile egemendir. Aksaray ilindeki önemli akarsular Tuz gölünde sona ererler. Bunların en uzunu “Beyazsu”, “Ulusu” gibi adlarla da anılan Melendiz suyudur. İlin kuzeydoğu kesiminin bazı küçük dereleriyse Kızılırmağ’a ulaşır.]İldeki en önemli göl, Türkiye’nin ikinci büyük gölü olan Tuz gölüdür. Yalnız bu gölün bir kesimi Ankara, bir kesimi de Konya ili sınırları içine taşar. Güneybatı kesimdeki Obruk yaylası üstünde bazı küçük obruk gölleri yer alır. Yapay göllerden Hirfanlı baraj gölünün bir kesimi de Aksaray sınırları içindedir. İldeki bir başka yapay göl de, Melendiz suyu üstündedir (Mamasın barajı gölü). EKONOMİ Aksaray ilinin ekonomisinde, genel olarak, tarım ve hayvancılık birinci sırada gelir. Ekim alanları içinde en geniş yer tahıl tarlalarına ayrılmıştır. Tahıl türleri arasında da buğday en çok ekilen türdür. Onu arpa izler. Yörede tarımın gelişmesinde Koçaş Tarım İşletmesi’nin olumlu etkileri olmuştur. Sanayi bitkilerinden en çok pancar, yumrulu bitkilerden en çok patates üretilir. Meyvecilik önemli ölçüde gelişmiştir. Meyve türleri diz dağlarından inerek T uz gölünün güneyindeki bataklık alanda sona eren Melendiz çayının (bu çayın başlangıç kesimine Ihlara deresi adı verilir) ovaya çıktığı yerde kurulmuş olan Aksaray kentinin nüfusu 90 698’dir. Tarih. Aksaray kentinin kurulduğu yerde Eskiçağ’da bulunan Garsauraadlı kentin İ.Ö. III. binyılda kurulan Hitit merkezi Karsaura’yla aynı kent olduğu sanılmaktadır. Kapadokya krallarından Arkhaleos tarafından yeniden kurulan, kurucusunun adından ötürü Arkhelaisdenilen bu kent, Anadolu Selçukluları tarafından fethinden sonra, İzzettin II Kılıçarslan’ın yaptırdığı yapıtlarla adeta yeniden kuruldu; ortasında yapılan görkemli saraydan ötürü “Aksaray” adı verildi. Anadolu Selçukluları döneminde iki önemli kültür merkezi olan Konya ve Kayseri kentlerini birbirine bağlayan ana yol üstünde gelişen Aksaray, Anadolu Selçukluları devletinin dağılmaya başlamasıyla, Karamanoğullarının egemenliği altına girdi. Osmanlılar ile Karamanoğulları arasındaki siyasal savaşımdan etkilenip, Yıldırım Bayezit döneminde Os- manlı topraklarına katıldı (1397). Ankara Savaşı’ndan (1402) sonra, yeniden Karamanoğullarına geçip, 1468’de Fatih Sultan Mehmet, Karamanoğulları Beyli- ği’ne son verince, kesinolarakOsmanlı topraklarına katıldı. Bu arada kentte yaşayanların bir bölümü İstanbul’a yerleştirilip, İstanbul’da bu göçmenlerin yerleştirildiği semte de Aksaray adı verildi. XVI. yy. başlarında semt sayısı 36, nüfusu yaklaşık 5 000 olan Aksaray’ın XIX. yy. sonunda semt sayısı 41 ‘e, nüfusu 9 500’e yükseldi. Halıcılık ve dokumacılık önemli ölçüde gelişti. Osmanlı yönetimi örlgütü içinde önceleri Karaman eyaletine bağlı bir sancak merkezi olan Aksaray, XIX. yy’ın ortalarından başlayarak, Niğde’ye bağlı bir kaza merkezi oldu. Eski önemini yitirip, nüfusu 3 000 – 3 500’e kadar düştüyse de, XIX. yy’ın sonunda yeniden 4 000 – 5 000’e yükseldi. GÜNÜMÜZDE AKSARAY Cumhuriyet döneminin başlarında il merkezi olan Aksaray, kısa süre sonra yeniden bir ilçe merkezi yapılarak (1922) Niğde iline bağlandı. 1927 sayımında 7 339 olan nüfusu, 1950’ye kadar 10 000’i aşamadı. 1950’de 10arasında en çok elma üretilir. Hayvancılıkta küçükbaş hayvan (en çok koyun) sayısı oldukça yüksek, büyükbaş hayvan sayısı önemsizdir. Tarıma ve hayvancılığa bağlı sanayi kolları oldukça gelişmiştir. Tarıma dayalı olarak un, süt ve yem sanayilerinin, hayvancılığa bağlı olarak da halıcılığın geliştiği ilde, el halılarıyla özellikle Taşpınar kasabası ün yapmıştır. İldeki önemli bir başka sanayi kolu da rafine tuz sanayisidir. Ayrıca çeşitli yerlerde tuğla ve kiremit fabrikaları kurulmuştur. ULAŞIM Aksaray ili Adana-Ankara-İstanbul yolu ile Konya-Kay- seri yolunun keşişme noktasında önemli bir yol kavşağıdır.