ALPLER

Güney Avrupa’da yer alan büyük dağ silsilesi. İsviçre, Kuzey İtalya ve Fransa’nın pek çok bölümünde görülür. Avusturya’nın hemen hemen hepsini kaplar ve Almanya’nın güneyinde önemli yer tutar. Coğrafî olarak 44°-48° kuzey enlemleri ve 5°-18° doğu boylamları arasında bulunur. Ekvator’dan ve Kuzey kutbundan hemen hemen aynı uzaklığa sâhiptir. 207.000 kilometrekarelik bir alanı kaplar. Alpler baştan başa İtalya’yı geçen Apeninle- ri, Yugoslavya kıyısında uzanan Dinar Alplerini, Balkan ve Karpat dağlarını içine alır. Bâzı fâsıla- larla Anadolu’da Toroslarla devâm ederek, İran’a geçer ve oradan Orta Asya’ya uzanır. Alp Dağları kendi içinde üç kısma ayrılır: Batı, Orta ve Doğu Alpler. Batı Alp Sıradağlarında Maritime, Cotian, Dauphine, Graian ve Pennine Alpleri önemlilerindendir. Maritime Alpleri, Riv- yera kıyıları ve İtalya ovaları boyunca yükselir ve 3000 metrenin üzerinde zirvelere sâhiptir. Pennine Sıradağları en dikkat çekicisi olup, 96 km ci- vârında uzunluğa ve Alplerin en çok görmeye değer tepelerine sâhiptir. Batı ucunda, Fransa ve İtalya’nın birleştiği yerde Mont Blanc Tepesi mevcuttur. Karlarla kaplı bu tepe deniz seviyesinden 4810 metre yükseklikte olup Avrupa’nın en yüksek tepesidir. Pennine Alplerinin diğer ucundaki Monte Rosa 4634 m yüksekliktedir. İsviçre ve
İtalya sınırında bulunan Matterhom ise bıçak gibi yükselerek 4478 metreye ulaşır. Orta Alplerin bir kolu da Rhine (Ren) Nehri Vâdisinin kıyısındaki Bern Alpleridir. Finstera- arhom (4274 m), Aletschom (4195 m) ve Jungfrau (4158 m) gibi dünyânın en güzel tepelerine sâhiptir. Yaklaşık 30 km ayrı ve paralel bulunan Pennine ve Bern Alpleri İsviçre’nin en önemli manzaralarını oluştururlar. Orta Alplerin, Lepon- tine, Tödei, Glarus, Bernia, Albula ve Silvretta önemli kollarıdır. Doğu Alpler, daha az yüksek tepelere sahib olmalarına karşılık güzellikleri yönünden dikkati çeker. Bavyera Alpleri, Julian ve Camie Alpleri önemli kollandır. Dolomitler, ufalanan kalkerli yarlan ile meşhurdur. Doğu Alplerde vâdiler, sık ormanlara sâ- hip olduklarından, toprak tarıma çok az müsâittir. Alp vâdileri oldukça değişiktir. Bâzıları sayısız şelâlelerin mevcut olduğu nehirleri barındıran dik yamaçlı, bâzıları da, ana dağlara paralel uzanan geniş vâdiler şeklindedir. Bunlardan kısa ve geçişi te’min eden vâdilere de rastlanır. Kar çizgisinden yukarıda olan tepelerde buzullara ve buz kesmiş kar tâneciklerinden meydana gelen bölgetefoe rastlanır. Bu buzullar içinde en büyüğü 25,6 kilometre boyunda ve 1689,6 kilometrekarelik bir alanı kaplayan Aletsch’dir. Bu buzulların yataklarına buz nehri denir. Yüksek dağlara ve kutup bölgelerine münhasır olan bu dikkat çekici buz nehirleri ilk defâ Alpler’de incelenmiştir. Hareketleri yavaş yavaş ve karmaşıktır. Dünyânın diğer bölgelerinde de olduğu gibi yavaş yavaş çekilmeleri yerkürenin ısındığına işâret etmektedir. Bâzı bölgelerde 1000 metrelik yüksekliğe kadar inmekte ve daha aşağılarda dağların sırtlarında kaybolmaktadırlar. Buzullar pek
Güney Avrupa’da yer alan Alp Dağları, kollarıyla beraber 207 bin kilometre karelik bir alanı kaplar.
çok V şekilli vâdiyi genişleterek U şekline getirmişlerdir. Ayrıca arazide buzulların eriyerek bıraktıkları toprak ve taş artıklarına rastlanır. Buzullardan kalan diğer bir iz de göllerdir. Maggiore ve Como güneyde İtalya’da bulunan çok güzel turistik göllerdir. Cenevre, Luceme ve Constanceis güzel olmakla berâber dağlık bölgede bulunurlar. Cenevre gölü, Okyanusdaki gel-git olaylarına benzer fakat menşei tamâmen farklı olan bir olaya sâhiptir. Olayın sebebi atmosferik basıncın değişmeleridir. a Avrupa’nın bâzı önemli nehinteri Alpler’in erimiş karlarını taşırlar. Rhone nehri Batı Alpler’den çıkıp Fransa’da denize dökülür. İtalya’nın önemli nehri olan Po da Alplerden beslenir ve doğu yönünde Lambardy Ovalarından geçerek, Adri- yatik’e dökülür. Alp derelerinin birleşmesinden meydâna gelen Rhine Nehri ise, kuzey yönünde vâ
dukça yüksektir. En çok yağış 3000 mm ile Co- nia’dadır. 2900 m yükseklikteki bölgelerde devamlı kar yağışları bulunur. Bu sebeple kayak ve spor müsâbakalarına elverişlidir. Alplerdeki bitki örtüsü çok zengin ve çeşitlidir. İki bin yüz metrenin üstünde çiçek veren bitki çeşidine rastlanmıştır. Güney kıyılarda hurma tipi ve yan tropikal bitki türlerine rastlanır. Bu bölgeye zeytin şeridi denir. Vâdilerde ve alçak yamaçlarda meşe, kayın, ak- çaağaç gibi ağaçlar vardır. Yükseklerde çam, karaçam ve ladin hâkimdir. Bunların üzerinde çayırlık bölge bulunur. 2430-2895 m arasında bitkiler kaybolurken karlı bölgeler başlar. Alplerde genellikle dağların yüksek kesimlerinde birkaç hayvan türüne rastlanır. Ağaç çizgisinin üstünde Alp çayırlarında bulunan bir ara nesli tükenmeye yüz tutan vahşi keçi, boyları 60 santimetreye kadar ulaşan dağ faresi en çok rast- Unon \ydvvanVardu. Bunların dışmda av ve vahşi 3 tavdan, utta ve az goW j\atVO\ataiSL<^W vVamr. A vrupa Ynzonu, . ” S U – * ® ” ” *%
Kuş türleri de oldukça boldur. Orman tavuğu, ağaç kakan, keklik ve su kuşlan bunlar arasındadır. Kartallara, kuğu kuşlarına ve yırtıcı kuşlara yüksek tepelerde rastlanır. Kızılca, karga ve kuzgun da bulunur. Orman tavuğuna ise kar sınırında rastlanır. Göl ve akarsuları ise, alabalık ve diğer tür balıklarla doludur. Dağlarda çeşitli geçitler mevcuttur. Eskiden kullanılan geçitlerin yanında Montegnevre Geçidi (1854 m), Mont Cenis Geçidi (2082 m), Küçük St. Bemard Geçidi (2188 m), Büyük St. Bernard Geçidi (2472 m), Orta İsviçre’de Simplon (2008 m) ve St. Gotthard (2112 m) geçitleri vardır. Nisbeten doğuda ise İtalya’yı Avusturya’ya birleştiren Bren- ner (1370 m) geçidi mevcuttur. Bütün bunlara yaklaşık 50’den daha fazla geçidi de ilâve etmek gerekir. Daha sonra yapılan yol, köprü, tünel ve geçitlerle Fransa ve İtalya birbirine bağlanmıştır. 1965’te tamamlanan 11,6 kilometrelik Mont Blanc tüneli, dünyânın en uzun otomobil tünelidir. Alplerde önemli bir endüstri yoktur. Mâden- cilik önemli sayılmaz. Kuzeybatı Yugoslavya’da civa ve bâzı yerlerde kurşun çıkarılır. Bâzı yerlerde kaya tuzu oldukça fazladır. Demir, bakır, çinko, altın, gümüş ve kömür ise, sınırlı mikdârda bulunur. Nisbeten çok olan akarsular, hidroelektrik enerji elde etmede kullanılır. Yayla kısımlarda tahıl ve patates yetiştirilir. Hayvan ve ilgili mâmüller nisbeten dağlık bölgelerden üretilip elde edilir. Özellikle İsviçre peyniri meşhurdur. Ahşap oymacılığı, saat îmâlâtı ve mükemmel harita baskıcılığı da mühim yer tutar. Önemli başka bir endüstri kolu da turizmdir. Manzara ve sağlıklı iklim, turistleri çeken bir unsurdur. Alçak vâdiler, karlı tepelerden gelen rüzgâr tarafından serinletilir. İsviçre, milletlerarası bir oyun sâhası olarak kış sporlarının merkezidir. Dağcılık da buralar için çekiciliği olan ayrı bir spordur.