ARJANTİN

ARJANTİN
DEVLETİN ADI……………Arjantin Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ……….. . ………. …. ……..Buenos Aires
NÜFÛSU…….. ………………32.617.000 (1991)
YÜZÖLÇÜMÜ…1…………………….. 2.780.092 km*
RESMİ DİLİ…………………………….. ….. İspanyolca
DÎNİ…… ……………………….. ……………..Hıristiyanlık
PARA BİRİMİ………. ….. …… , Arjantin Pesosu
Arâzi ve nüfus bakımından Güney Amerika’nın
ikinci büyük ülkesi. Kıtanın incelen güney parçasının
en büyük bölümünü işgâl eder. Arjantin, topraklarının
büyüklüğü bakımından dünyânın sekizinci
ülkesidir. Batı yarım küresinde ise; Kanada,
ABD ve Brezilya’dan sonra dördüncü büyük memleketidir.
Arjantin tarafından idâre edilen topraklar
(Falkland adaları, diğer bâzı Güney Atlantik adaları
ve Antarktika’nın bir bölümü) hâriç, ülke tahminen
Brezilya’nın 1/3’ü kadar geniştir. Arjantin toprakları
22°-52° güney enlemleri ile 54°-74° batı boylamları
arasında yer alır. Kuzeyden güneye ölçülen
maksimum uzunluğu yaklaşık 3700 kilometredir. En
fazla genişliği yaklaşık olarak 1500 kilometredir. Sâhil
uzunluğu ise 2500 kilometreye yaklaşır. Başkent
ve önemli bir şehir olan Buenos Aires, Güney Amerika’nın
başta gelen limanlarındandır.
Târihi
Amerika kıtası keşfedildikten sonra Avrupa
devletleri hızla bu kıtada koloniler kurmaya başladılar.
1536’da Arjantin’e gelen İspanyollar bugün
Buenos Aires olarak bilinen yerde ilk koloniyi
kurdular. Fakat şehre yerleşme ancak on sekizinci
yüzyılda oldu. Arjantin 1776’ya kadar İspanya’ya
bağlı Peru Genel Vâliliğince idâre edildi. Bu seneden
sonra La Plata Genel Vâliliği kuruldu ve
Buenos Aires genel vâliliğin başkenti oldu.
1806’da Buenos Aires’in İngilizler tarafından
kısa bir müddet işgâl edilmesi, Arjantin’in
istiklâl mücâdelesi için bir başlangıç olmuştur.
1808’de Napoleon’un İspanya’ya girmesi bağımsızlık
mücâdelesini hızlandırdı. Ülke 1812’ye doğru
istiklâlini kazandıysa da, 1816 yılına kadar
müstakil bir devlet olduğu resmen îlân edilmedi.
İstiklâl hareketinin baş lideri ve kahramanı, Şili’nin
de kurtarılması için öncelikle sorumlu bir kimse
olan General Jose de San Martin’dir.
İkinci Dünyâ Harbi esnâsında Arjantin hükümetlerinin
gizli ve kamufle edilmiş Nazi tarafdân
tutumları, Amerika Birleşik Devletleri ve batı yarım
küresinin diğer ülkeleri ile münâsebetlerinin
gerginleşmesine ve Arjantin’in Pan-Amerikan
Konseyinden çıkarılmasına sebep oldu. Resmiyette
bütün harp esnâsında tarafsız kalan Arjantin,
1945 ilkbaharında müttefikler tarafına girdi. Geniş
ölçüde ABD’nin desteği sebebiyle o sene sonuna
doğru Birleşmiş Milletler üyesi oldu ve teşkilâtın
mes’elelerinde önemli bir rol oynadı.
Harpten sonra general olan Juan Domingo Peron
kendine kuvvetli bir pozisyon hazırlamayı başarmış
ve 1946 Şubatında Arjantin Cumhurbaşkanı
seçilmiştir. Eşi Eva Duvarte de Peron’un yardımıyla
enerjik ve sert bir idâre kurmayı başararak,
zamânında, siyâsî desteğini silâhlı kuvvetlerden almaya çalışan sınıflara sözünü geçirmesini bilmiştir.
Basını bir devlet organı hâline getirmiş ve totaliter
bir rejimin başkanı olarak kendisine daha büyük
yetki vermesi için anayasayı değiştirmiştir.
İşçi sınıfları arasında çok sevilmiş ve hattâ
kahraman olarak tanınmıştır. Fakat askerî bir darbe
ile 1955’te devrilmiş, uzun seneler sürgünde yaşamış
ve bilâhare dönerek 1973’te devlet başkanı
olmuştur. Bir yıl sonra ölmesi üzerine İsabel Peron
olarak tanınan üçüncü karısı devlet başkanı oldu.
Ülkenin birlik ve berâberliğini sağlıyamayınca
1976’da ordu tarafından devrildi.
Arjantin’in eski devlet başkanlarmdan General
Galtier İngiltere’ye âit, fakat kendilerine çok yakın
olan Falkland adalarını Nisan 1982’de işgâl etti.
İngiltere ile olan savaşı Arjantin kaybetti ve
adaları İngilizler tekrar geri aldılar. Gerek yapılansavaş ve gerekse bu durumda bâzı devletlerin uyguladıkları
ekonomik ambargo, Arjantin’in iktisâdî
durumunu çok sarstı. Bu durumda askerî idâre
1983 yılı sonlarında seçime giderek idâreyi sivillere
teslim etti. Böylece yedi sene süren askerî
idâreden sonra normal idâre tekrar tesis edildi.
1930’dan bu yana Arjantin’de hiçbir sivil idâre 6
seneden fazla iktidarda kalamamıştır. 1819 yılından
bu yana 46 devlet başkanındaa sâdece ikisi, askerî
darbesiz seçimle görevini devir-teslim etmiştir.
1989’da Raul Ricardo Alfonsin’in yerine
Carlos Menem (El Turco) seçilmiştir.
Fizikî Yapı
Arâzi: Fizikî görünümü ve bölgeler bakımından
Arjantin dört önemli fizikî bölgeye ayrılır:
Kuzeyde yelpâze şeklinde uzanan batı bölgesi,
güneyde Buenos Aires, tabiî ağaçtan yoksun fakat
bol çayırlarla örtülü olan Pampalar gerçekten büyük
düzlüklerdir. En güney kısım istisnâ, Pampa
bölgesinin tamâmına yakın kısmı düzdür. Bununla
berâber Atlantik’ten Andların eteklerine kadar
gözle farkedilemeyecek bir yükselme vardır. Bunlar
batıda muazzam bir engel meydana getirirler.
Hiç büyük nehir yoktur. Dağlardan akan sularla
inen alüvyonlar, Pampaların hemen her tarafında
geniş ve verimli topraklar meydana getirir.
Burası dünyânın zirâate en müsâit topraklandır. Arjantin
demiryolu ağının büyük kısmı buradadır ve
nüfûsun yarıdan çoğu bu bölgede yerleşmiştir. Bu
bölge ayrıca Arjantin motorlu vâsıtalarının ve
hayvanlarının çoğuna ve üretim kapasitesinin de
hemen hemen hepsine sâhiptir.
İkinci önemli fizîkî bölge Gram Chaco olarak
bilinen kuzey kesimdir. Sâhanın hâkim özelliği
bir drenaj (akıntı-sulama) probleminin olmasıdır.
Yağmur sezonunda bölgenin çoğu nehirlerin taşmasından
bataklık hâlini alır.
Andlar, ülkenin üçüncü fizikî bölümünü teşkil
ederler. Bunlar geniş bir sıra hâlinde kuzeydeki kurak
Bolivya platosundan Güney Patagonya’nın
buz örtülü dağlarına kadar uzanırlar. Bu bölgenin
kuzey kesimi geniştir ve denize ulaşamayan nehirler
tarafından sulanan büyük bölgeleri içine
alır. Bu bölge tuz depoları, tuzlu gölleri, soğuk ve
silip süpüren iklimi ile tanınır. Aconcaqua dağı batı
yarım küresinin en yüksek tepesidir. Orta Arjantin’de
dağ bariyeri daralır ve burada Şili ile
olan hududu meydana getirir. Andlar yükseklik
bakımından güneye doğru alçalır. Bu dizinin Patagonya
kesiminde birçok güzel göller vardır.
Dördüncü önemli fizikî bölge Patagonya’dır.
Burası Arjantin topraklarının 1/4’ten fazlasını meydana
getirir. Esâs îtibâriyle verimsiz, soğuk ve platoyu
süpürüp götüren rüzgârları, son derece sisli ve
hemen hemen hiç yazı olmayan bir bölge diye karakterize
edilir. Arjantin’in ekonomisi bakımındanPatagonya, koyun yetiştirme bölgesi olarak önemli
olup, insanların yerleşmeleri bakımından çoğu
yerleri elverişli değildir. Güney Amerika’nın en
güney ucunda olan Tierra del Fuego adası siyâsî olarak
Arjantin ve Şili arasında ikiye bölünmüş olup,
Patagonya’nm genel fizikî özelliklerini taşır.
Nehirler: Önemli nehirleri çok değildir. Kuzeydoğudaki
Rio de La Plato sistemi üç büyük
akarsuya sâhiptir. Uruguay nehri; Brezilya ile Uruguay
arasında tabiî bir sınır meydana getirir. Paraguay
ve Brezilya arasında hudut meydana getiren
Parana nehri; Pilkomayo’nun bir koludur. Paraguay
ile diğer bir sınırı meydana getiren Paraguay
nehri de büyük nehirlerdendir. Güneye doğru
önemli nehirler Rio Colorado ve Rio Negro’dur.
Her ikisi de Atlantik’e dökülür.
İklim
Arjantin’in en kuzeyinde küçük bir kısım tropik
bölge içine düşerse de, ülkenin çoğu orta enlemlerdedir.
Buenos Aires’de sıcaklık 9 dereceden,
Temmuz’da 23 dereceye çıkar. Güney Patagonya’da
ise Okyanusa yakın olduğundan ısı 2 ila
13 derece arasında bulunur. Güney Amerika’nın
en sıcak yeri 48 derece ile Gran Chaco’dur. Yağmur
mikdârı da bütün ülkede geniş ölçüde değişir. Yağışlar
doğu kesiminde ve Atlantik kıyısı boyunca
çoksa da, kurak olan Pampaların ilerisinde azalır ve
Andlarm etekleri arasında fark edilmeyecek mikdârda
düşer. Zirâat ancak sulama ile mümkündür.
Tabiî Kaynakları
Subtropikal kuzey bölgesi bu yörelere mahsus
tabiî özel bitki örtüsüne sâhiptir. Bölgeye has palmiyeler,
kendisinden tanin çıkarılan kıymetli Quebrocha
ağacıdır. Daha az yağmur alan bölgelerde
dikenli çalılıklar vardır. Arjantin ormanlarının
çoğu kuzey eyâletlerinde bulunur. Andlarm daha
aşağı kısımlarında geniş kereste ormanları da vardır.
Pampalar ise her çeşit otlarla örtülüdür. Patagonya’nın
çoğu verimsizdir.Kuzey Kordilleralarm hayvanları arasında lama
ve cinsleri mevcuttur. Kuzeyde, daha aşağı
kesimlerinde Jaguarlar, pumalar, maymun ve tavşanlar
bulunur. Pampaların tabiî hayvanları tilki,
geyik ve yaban domuzudur Patagonya’da da; tilki,
geyik ve pumalara rastlanır. Çok sayıda kuş türü
mevcuttur. Nehirler, göller ve sâhil sularında çok
çeşitli balıklar vardır. #
Nüfus ve Sosyal Hayat
Nüfus ve başlıca büyük şehirleri: Nüfûsun en
önemli bir kısmı büyük şehirler ve hemen onun etrafındaki
bölgelerde toplanmıştır. Arjantin nüfûsunun
yarıya yakını Buenos Aires içinde ve civârda
oturur. Bu durum, şehri güney yarımküresinin ve
Lâtin Amerika’nın en büyük şehirlerinden biri
yapmıştır. Diğer önemli şehirleri Rosario, La Plata,
Santa Fe ve Bahia Blanca’dır. Arjantin nüfûsunun
% 70 kadarı şehirlerde oturur.
Son yıllardaki ortalama nüfus artışı Amerika
Birleşik Devletleri ile aynıdır. Böylece Lâtin Amerika’nın
birçok kısımlarında olan nüfus patlaması
Arjantin’de yoktur.
Arjantin halkının hemen hepsi Avrupa asıllıdır.
Batı yarımküresinde, bu durum Kanada hâriç
en yüksek orandır. Kızılderililer ile beyazlardan
meydana gelen Mertizolar 1869 nüfus sayımına göre
1/4 oranında beyazlan geçmişti. O zamandan beri
olan köklü değişmeler 1880’den sonra İspanya
ve İtalya’dan gelen büyük göç dalgalarıyla îzâh
edilmektedir.
Din: Arjantinlilerin % 90’dan fazlası Roma
Katolik Kilisesi mensubudur. Kilise, anayasaya
göre imtiyazlı bir mevkiye sâhiptir. Anayasa, Cumhurbaşkanının
ve yardımcısının Roma Katolik Kilisesi
mensubu olmasını ön görür. 1853’ten 1930’a
kadar siyâsette kilise çok az rol oynamıştır.
1930’da yapılan muhafâzakâr devlet darbesinden
sonra kilisenin siyâsî nüfuzu artmaya başlamış ve
1943 askerî idârelerinden sonra da gözle görülürderecede gelişmiştir. 1954-1955’lerde kilise ile
Başkan Peron arasındaki münâsebetler bozuldu.
1955’de Peron’un düşürülmesinde kilisenin muhâlefeti
şüphesiz önemli bir faktör olmuştur.
Dil: Arjantin’in dili İspanyolca’dır. Hiçbir
yerli grub ana dili meydana getirecek yeter sayıya
sâhip değildir. îspanyolcanın telaffuzu bilhassa
Buenos* Aires bölgesinde İtalyanların geniş akınıyla
az çapta da olsa etkilenmiştir. İngilizce,
Fransızca, İtalyanca ve diğer yabancı diller şehirlerde
fazla mikdârda konuşulur. Fakat bu her şeyden
önce ülkenin eğitim sistemi seviyesinin genel
olarak yüksekliğini, üst sosyal tabakanın kozmopolit
görünümünü aksettirir.
Eğitim: Arjantin, Lâtin Amerika’da okur-yazar
seviyesi en yüksek olan bir ülkedir. Ülke,
19.000’den fazla ilkokula sâhiptir. 6 ile 14 yaş
arasında çocukların okula gitmeleri mecbûridir.
Millî bütçesinin % 14 kadarını eğitime harcar.
Eğitimde nüfus başına harcadığı mikdâr herhangi
bir Lâtin Amerika ülkesinin iki katından daha fazladır.
Arjantin altı millî üniversiteye sâhiptir. En eskisi
on yedinci asırlara kadar uzanan Cordoba’dır.
En meşhûru 1821 ’de kurulmuş olan Buenos Aires
Üniversitesidir. Tıp eğitimi ileridir.
Sosyal durum: Arjantin’de sosyal yapı, Buenos
Aires ile iç kısımlar arasında çok farklıdır.
Sosyal durum ve başkentin faâliyetleri son derece
kozmopolit bir karışıklığı aksettirmektedir. Taşra
toplumları an’anelerine daha çok bağlıdır.
Kültürel hayat: Kültür gelişmesi bakımından
Arjantin, Güney Amerika’nın en gelişmiş ülkelerinden
biridir. Kültürde esas te’sir İspanyolların
olup, bunu, Fransız kültürü tâkib eder. Çok yakınlarda
olan İtalyan göçünün büyük dalgası da
kültürüne önemli katkıda bulunmuştur. Kültürün
sanat yönü çok gelişmiştir. En azından Buenos
Aires’de en modem Avrupa tarzını her zaman görmek
mümkündür.
Siyâsî Hayat
Hükümet: Arjantin bâzan diktatör hükümetler
ile idâre edilmesine rağmen, Lâtin Amerika’nın
en demokratik ülkelerinden biridir.
Arjantin yapı bakımından federal cumhûriyet
bir idâreye sâhiptir. Ülke 23 eyâlet ve bir federal
bölgeye ayrılmıştır.
Yürüklükte olan anayasa 25 Mayıs 1953’te
yürürlüğe girmiştir. Lâtin Amerika’nın en uzun
ömürlü anayasasıdır. Lisan ve genel durumlar ile
Arjantin anayasası daha ziyâde ABD’ninkine benziyor
ise de tatbikatı Lâtin Amerika devletlerine
mahsus olan bir temâyülle devlet idârecilerinin
elinde değişiklik göstermiştir.
Yönetim biçimi: Yürütme yetkisi, 46 üyeli senato
ve 187 milletvekilli çift meclisli kongreye âittir.
Senatörler her eyâlet ve federal bölgeden iki tâne olmak üzere halk tarafından seçilir. Milletvekilleri
nüfus esâsı üzerine seçilir. Esâs icrâcı halk tarafından
altı senelik bir devre için seçilen başbakandır.
Her Arjantin eyâleti bizzat kendi anayasası
ve hükümet mekanizmasına sâhiptir. Eyâlet vâlileri
halk tarafından altı senelik bir devre için seçilir
Ekonomi
Arjantin ekonomisi daha çok tarıma dayalıdır.
Kişi başına millî gelirin Lâtin Amerika devletleri
arasında en yüksek olduğu yer Arjantin’dir. Arjantin,
Meksika ve Venezuela ile birlikte Güney
Amerika’nın en büyük petrol çıkaran ülkesidir.
Petrol ve doğal gaz ihtiyâcının hepsini kendi kaynaklarından
sağlar. Buna karşılık zengin kurşun,
çinko, gümüş altın, bakır, kalay, bizmut, kobalt, berilyum,
manganez, tungsten ve uranyum kaynaklarından
çok az faydalanılmaktadır.
Enerji üretimi, ülke ihtiyâcını karşılamaz. Yeterli
hidroelektrik santrallan olmaması, bu ihtiyacın
karşılanması için petrol ve doğal gaz üretimine
ağırlık verilmesine sebep olmuştur.
Arjantin topraklarının ancak % 13’ü tarıma
elverişlidir. Buenos Aires, Santa Fe ve Cordoba
eyâletlerinde tarım çok gelişmiştir. Ülkede en fazla
buğday üretilir. Bunun yanında soya fasülyesi*
pamuk, ayçiçeği, keten tohumu, şeker kamışı, akdarı,
mısır, patates ve hayvan yiyeceği olarak yonca
önemli üretim maddeleridir.
Hayvancılık da ekonomide önemli rol oynar.
Büyük baş hayvan yetiştiriciliği gelişmiştir. Pampalarda
sığır, Patagonya’da ise koyun yetiştiriciliği
yapılır. Sığır eti üretiminde dünyâda üçüncü sırayı
alan Arjantin, yün üreticiliğinde de çok ileridir.
Arjantin’de sanâyi, birinci ve ikinci dünyâ savaşları
arasında gelişti. Sanâyileşme, şehirlerin
sür’atle büyümesine sebeb olmuştur. Sanâyi ürünleri
arasında; petrol ürünleri, demir, çelik, çimento,
otomotiv, elektrikli ev âletleri, sanâyi makinaları
ve donanımı, vagon, gemi, sigara, şeker, işlenmiş
deri, selüloz yer almakdadır.Ulaşım: Arjantin gelişmiş bir iç taşımacılık
sistemine sâhiptir. Demiryolu uzunluğu 43.200 kilometreden
fazla olup, iyi bir demiryolu ulaşımı
sağlar. Demiryolları, arâzinin düz ve demiryolu inşâsı
kolay olduğundan fazla yapılmıştır. Hükümet
daha sonra karayolu yapımını teşvik etti. Ülke genelinde
ancak dörtte biri asfaltlanmış 210.000 kilometreyi
aşkın bir karayolu ağı vardır. Bilhassa
Pampalarda 160.000 kilometreden fazla karayolu şebekesine
sâhiptir. Karayollarının çoğu demiryollarına
paralel yapıldı ve devlet tarafından demiryolları
ile rekâbet eden bir taşıma sistemi kuruldu.
Arjantin’in iç ve dış hatlarda iyi bir hava yolları
şebekesi vardır. Buenos Aires havaalanı, şehirden
uzak mesâfede olmasına rağmen, dünyânın
en iyi alanlarından biridir. Nehir trafiği bilhassa
yük taşımacılığı için Uruguay ve Parana nehirleri
üzerinde önemlidir. Parana üzerindeki Rosario
geniş bir iç limandır. Buenos Aires, Atlantik üzerinde
dünyânın en işlek limanlarından biridir. La
Plato ve Bahia Blanca diğer önemli limanlarıdır.
Dış ticâret: Arjantin dış ticâretinin başlıcalan,
bütün ihrâcâtm % 94’üne yakınını teşkil eden zirâat
ve hayvan mâmülleridir. Bu ihrâcâtm başlıcası
et, hubûbat, yağlı tohumlar ve yün olup, yarıdan
fazlası Avrupa’ya yapılır. Belli başlı alıcısı; İngiltere,
Flemenk ve Batı Almanya’dır. İthâl âtın
ihrâcâttan fazla olması, Arjantin hükümetleri için
dâimâ problem olmuştur. Son yıllardaki enflasyon
ise memleket ekonomisini oldukça kötü duruma
düşürmüştür.