Avarız

avarız, Osmanlı Devleti’nde olağanüstü
hallerde, özellikle savaş masraflannı karşılamak
üzere halkın doğrudan doğruya devlete
vermekle yükümlü tutulduğu vergi.
Avânz, Tanzimat’tan sonra kaldınlmıştır.
Osmanlı Devleti’nde şeri ve örfi hukuk
uyannca dirlik sahiplerince toplanan vergilerin
dışında, gerek duyulan hallerde devlet
olağanüstü vergi toplama, hakkına sahipti.
Divanın öneri ve karan, padişahın da
emriyle toplanabilen bu tür vergilere avânz-
ı divaniye denirdi. Bunlar çoğunlukla
savaş çıktığında halka yüklenen, ürün,
emek ve para cinsinden yükümlülüklerdi
(örn. orduya savaş malzemesi, tahıl ve
saman sağlamak, yardımcı sınıflar bulmak,
işgücü olarak yardım etmek, avânz akçesi
denen nakdi bir vergi ödemek). Ülke nüfusu
önceden, bu verginin toplanmasına ve
paylaşılmasına temel oluşturacak birtakım
vergi birimlerine ya da o zamanki deyimle
avânz hanelerine bölünmüştü. Bazı gruplar
avânzdan bağışık tutulmuştu. 16. yüzyıl
başında, Anadolu’daki 550 bin avânz hanesinden
79 bini bu vergiden bağışıktı. Ancak
bazı acil durumlarda, devlet bu muafiyetleri
de dinlemeden’ avânz salabilirdi. Büyük
deniz seferlerine çıkıldığında kürekçi gereksinimi,
zorunlu hizmet yükümlülüğü konularak
sağlanırdı. Ürün ve emek cinsinden
ahnan avânz vergisi çok eskiden beri uygulanmaktaydı.
Para cinsinden ahnan avânz akçesinin
kökeni II. Bayezid dönemine, hatta daha
eskiye uzanır. Başlangıçta olağanüstü durumlar
için geçici olarak konmuş olan avânz
vergisi, giderek süreklilik kazanmış ve kimi
yolsuzluklara yol açmıştır. Gene başlangıçta
ayni olarak ya da hizmet cinsinden ödenmesi
öngörülen kimi yükümlülükler, daha
sonra para olarak ödenmeye başlamıştır.
Aynca savaş masraflannın yanı sıra, çeşitli
devlet masraflannı karşılamak için de avânz
alınması yaygınlaşmıştır.
Avânz vergisinin bir mahalle ya da köy
halkının ortak sorumluluğu altında bulunması,
sık sık ve gelişigüzel biçimde toplanıyor
olması, halk arasmda dayanışma duygulanm
artırmış, avânz vakıflan kurulmuştur.
Bu vakıflardan sağlanan gelirlerle yöre
halkının, öncelikle de yoksullann ödemesi
gereken avânz ödenir, artan para ile de
kamu yaranna hizmetler ve sosyal yardımlar
yapılırdı.