AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ

Avrupa Konseyi üyesi devletler arasında 4 Kasım 1950’de Roma’da imzalanan İnsan haklarını ve temel hürriyetleri korumaya ilişkin sözleşme. Tam adı; “İnsan Haklarını ve Temel Hürriyetleri Korumaya İlişkin Sözleşme”dir. Bu milletlerarası sözleşme 3 Eylül 1953’te beş ek protokolle yürürlüğe girmiştir. Türkiye bu sözleşmeyi 10 Mart 1954 târihinde çıkardığı bir kânunla onaylamıştır. Bu kânun 19 Mart 1954 târih ve 8662 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanmıştır. Şu anda Avrupa Konseyine üye olan 21 ülkeden 20’si sözleşmeye katılmıştır. Konseyin yeni üyesi Liechtenstein ise henüz sözleşmeye taraf değildir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kişinin belli başlı medenî ve siyâsî haklarını geniş bir şekilde garanti (güvence) altına almıştır. Sözleşmenin birinci bölümünde korunması öngörülen hak ve hürriyetler şunlardır: Yaşama hakkı ve beden bütünlüğünün korunması hakkı; özgürlük ve güvenlik hakkı; adâlete uygun bir biçimde yargılanma hakkı; özel hayatın ve âile hayâtının korunması hakkı; meskenin (konutun) ve haberleşmenin gizliliğinin korunması hakkı; düşünce, vicdan ve din hürriyeti; ifâde hürriyeti; toplantı, dernek ve sendika kurma hürriyeti; sözleşmede tanınan hak ve hürriyetleri ihlâl edilen her ferdin millî yargı organlarına başvurma hakkı; mülkiyet hakkı. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine taraf olan devletler mâkul zaman aralıklarıyla ve gizli oyla serbest siyasî seçimler yapmayı kabul ve taahhüt etmişlerdir. Sözleşme, işkence, insanlığa aykırı ve onur kırıcı muâmele ve cezâ uygulamasını, ayrıca köleliği ve ceza kânunlarının geçmişe etkili olarak uygulanmasını da yasaklamıştır.
Yunanistan siyâsî rejimi dolayısıyla geçici bir süre için konseyden ayrılıp (1969), daha sonra geri döndü (1974). Avrupa Konseyi statüsünün birinci maddesi: “Avrupa konseyinin gâyesi, üyeleri arasında müşterek varlıkları olan ilke ve prensiplerini korumak, yaymak, iktisâdî ve siyâsî gelişmelerini (ilerlemelerini) sağlamak için daha sıkı bir birlik meydana getirmektir. Bu gâyeye ulaşmak için müşterek meseleler müzâkere edilecek (tartışılacak), anlaşmalar yapılacak, ictimâî ve kültürel sâhalar- da, hukûkî ve idârî meselelerde birlikte hareket edilecek, insan haklarıyla temel hak ve hürriyetler korunacak ve geliştirilecektir. Millî savunma ile ilgili meseleler, Avrupa Konseyinin yetkileri arasına girmemektedir. Konsey’in nihâi gâyesi tek bir Avrupa devletine ulaşmaktır.” Avrupa Konseyi üyeliği, Konsey’in statüsündeki belirtilen siyâsi rejime ve idâre tarzına uygun diğer Avrupa ülkelerine de açık bulunmaktadır. Avrupa ülkesi olmayanlar konseye üye olamazlar. Konsey’in temel statüsünde ifâde edilen Avrupa birliğinin temeli olarak düşünülen kültürel birliğin esasları Avrupa’nın müşterek târihinden kaynaklanmaktadır. Bu kaynakları kısaca şöylece ifâde olunmaktadır: “Konsey, Avrupa devletlerinin siyâsî birleşmelerini gerçekleştirmede; Eski Yunan Felsefesi, Roma Hukûku, Batı Hıristiyan kilisesi, Rönesans Hümanizmi ve Fransız İhtilâli gibi ortak geleneklerden faydalanacaktır.” Organları: Konsey’in merkezi, Fransa’da Strasbourg şehrindedir. Resmî lisanı İngilizce ve Fransızcadır. Bâzan Almanca ve İtalyanca da yardımcı lisan olarak kullanılır. Bakanlar komitesi: Üye ülkelerin dışişleri bakanlarından meydana gelir. Senede iki defa toplanır. Kendisine sunulan karar ve raporları görüşür. Komitenin başkanlığı alfabe sırasına göre dönerek değişir. Ayrıca çeşitli teknik bakanlar da zaman zaman kendi sâhalarındaki konularda yapacakları işbirliğinin esaslarını görüşürler. İstişârî asamble: Burada 170 üye bulunur. Her ülke nüfusuna göre üye gönderir. Türkiye’nin bu meclise üye 12 parlamenteri vardır. Bu üyelerin milletvekili olmasını gerektiren bir hüküm olmadığı halde tatbikatta bu temsilcilerin parlamenterler arasından seçilmesi veya tâyin edilmesi gelenek hâline gelmiştir. İstişâri asamble, her sene üç defa birer haftalık süreyle toplanır ve her yıl kendisine bir başkan seçer. Parlamento usûllerine göre çeşitli konuları görüşür ve tavsiye kararları alırlar. Asamblenin çeşitli komisyonları vardır. Teşkîlâtın Genel Sekreterliği Strasbourg şehrindedir. Genel Sekreterlikte üye ülkelerden gelen 800 memur çalışır. Sekreterliğin, genel sekreteri ve
yardımcısı Bakanlar Komitesinin tavsiyesi üzeri ne İstişârî asamble tarafından seçilir. Avrupa Konseyi, kuruluşundan beri çeşit sözleşmeler hazırlamış ve bu sözleşmeler üye ül kelerin imzâsma sunulmuştur. Bunlardan bâzılaı şunlardır: İnsan Hakları Sözleşmesi (1950, Roma). Tüı kiye bu sözleşmeye aynı sene katıldı. Uyuşmazlıkların Barışçı Yollarla Çözülmesi ne Dâir Avrupa Sözleşmesi (Strasbourg 1957). Avrupa Sosyal Şartı (1961). Avrupa Hakemlik Sözleşmesi (1966). Konseyin organlarından olan Avrupa İnsaı Hakları Dîvânı, insan haklan konusunda devletle üstü bir mahkeme olarak düşünülmüştür. Bu dîvân konsey üyesi devletlerin sayısı kadar hakemden te şekkül eder. Konseyin diğer bir organı da, Avrupa İnsaı Hakları Sözleşmesini kabûl eden devletlerin ta ahhüt ettikleri hürriyetleri ve hakları gerçekleş tirmek için kurdukları Avrupa İnsan Hakları Ko misyonudur. Komisyona mürâcaat hakkı üye devletlerden başka, hakîki şahıslara, hükümet dışı teşekküllere ve insan topluluklarına da tanınmış bulunmaktadır. Ancak devlet dışı hakîkî ve hükmî şahısların mürâcaat yapabilmesi için ilgili devletin Avrupa İnsan Hakları Komisyonunun selâhiyetini (yetkisini) kabûl etmiş olması lâzımdır. 5 Mayıs günü Avrupa Günü olarak her yıl kutlanmaktadır.