AVUSTRALYA (Okyanusya)

DEVLETİN ADI……………………………..Avustralya NÜFÛSU………………………………………..17.350.000 BAŞŞEHRİ……………………………………….. Canberra YÜZÖLÇÜMÜ………………………….7.682.300 km2 RESMÎ DİLİ……………………………………….İngilizce DÎNİ……………………………………………..Hıristiyanlık PARA BİRİMİ………………………Avustralya Doları
En küçük kıtanın büyük bir bölümü üzerinde kurulan bir devlet. Asya’nın güneydoğusuna doğ
ru, Güney Yarımküresinde uzanır ve dünyâ milletleri arasında arâzi bakımından altıncı sırada yer alır. 10°-44° güney enlemleri ile 112°-154° doğu boylamları arasında bulunur. Topluluğun dış arâ- zileri; Papua’nın Avustralya kısmını 7.450.000 kilometrekarelik Avustralya antarktikini, Hind ve Pasifik okyanuslarında birçok adaları içine alır. Târihi Avustralya’nın bulunuşu da Amerika’nın bulunuşu gibi tesâdüfîdir. On altıncı yüzyıldan başlayarak Portekiz ve İspanyol gemicileri Avustralya’nın kuzeyindeki adalar bölgesine ulaştılar. Daha sonra 17. yüzyılda HollandalI denizciler Avustralya kıyısına ulaştılar. Avustralya’nın yeni bir
Melburn Şehri: Vaktiyle politik, bugün ise iktisâdı merkez olarak kullanılan ilk gökdelenler 1950‘li yılların ortalarında inşâ edilmiştir.
Fizîkî Yapı Avustralya, kıtaların yükseklik bakımından en düşük seviyede olanıdır. Arâzinin % 94’ü deniz seviyesinden 660 metreden daha az yüksektir ve tepe meydana getirecek hiçbir zirve yoktur. 16.650 kilometreden daha fazla olan kıyı şeridi, düzgün olmasına rağmen, bâzı derin koy ve körfezlere de sâ- hiptir. Avustralya’nın üç önemli fizîkî bölgesinin en genişi olan batı platosu kıtanın yarısından fazlasını meydana getirir. Bölgenin çoğu deniz seviyesinin üstünde 500 m civârında uzanır. Fakat bâzı yerlerde küçük dağ grupları, platonun genel seviyesinin üzerine yükselerek seyreder. En önemlileri batı sâhili yakınında Hammersley dizisi ve kıtanın merkezindeki Macdonnel ile Musgrave sıra dağlarıdır. Platonun çoğu kuzeydeki büyük kum çölü ile güneydeki Victoria Çölünden ibârettir. Bu bölgede hiç devamlı nehir yoktur ve arâzinin çoğu çoraktır. Platonun kıyıları dar kıyı ovalarıdır. İçteki alçak bölgeler ikinci fizîkî sâhayı meydana getirir ve kuzeydeki Karpentarya Körfezinden Güney Avustralya’nın güney kenarı üzerindeki Spensyr ve Sent Vinset Körfezlerine kadar uzanır. Bu bölgenin büyük bir kısmının yüksekliği 170 m altında uzanır. Güney Avustralya havzasındaki Lake Eyze, deniz seviyesinden 13 m kadar aşağıdadır. Sâhanın orta bölümü büyük artezyen havzasından ibârettir. Güneyde diğer bir artezyen sâ- hası aşağı Murray Nehrindeki dranaj sistemidir. Avustralya’nın üçüncü önemli fizîkî bölgesi doğu yaylaları veya Great Dividing Range’den meydana gelir. Bu bölge yaklaşık 4000 km kadar doğu kıyılarına paralel uzanır. Kıtanın asıl sulak yeri burasıdır. Bu bölge bir seri sıradağlar ve platolar ile önem kazanarak, Tasmanya Adasını da içine alır. En yüksek tepeler, 2.230 metreye kadar yükselen Kosciusko Dağı olup, Güney Avustralya Alplerindendir. Güney yaylaları sâhilden dar bir ova ile ayrılırlar. İklim Güney yarım küresinde bulunan Avustralya diğer kıtalara nazaran çok değişik bir iklime sâ- hiptir. Türkiye’de kış iken orada yaz vardır. Çöl kısmının bulunduğu batı taraflara yağış az düşer. Senelik ortalama 500 milimetreyi geçmez. Senelik yağışlar çok farklı olup, korkunç kuraklıklar her sene beklenen şeylerdendir. Kuzeyde ülkenin üçte birini teşkil eden bölgede tropikal iklim hüküm sürer. Senelik yağış 700-1520 mm arasındadır. Ülkenin doğu ve kuzey kıyılarında, güney kıyılarının bir bölümünde, yağışlar normal olup, 1000 milimetreyi bulur. İç kısımlarda ise yağış ortalaması az olup, bunun netîcesi olarak da nüfus seyrektir. Kıtanın doğu kenarında nemli ve tropikal bir iklim görülür. Aşağı Murray Nehir vâdisi ile Ba
tı Avustralya’nın güney-batı köşelerinde Akdeniz iklimi hâkimdir. Buralarda yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise yağışlı ve ılımandır. Tabiî Kaynaklar Batı platosunun büyük sâhaları üzerindeki eski kayaların dış yüzeyi ve doğu bölgelerinin bâzı kısımları Avustralya’ya kıymetli mâdenlerden olan altın, gümüş, kalay, çinko ve bakır sağlamaktadır. Ülke aynı zamanda önemli demir, boksit ve uranyum yataklarına sâhiptir. Kömür önemli miktarda bulunur. Surat havzasında ticârî bakımdan kıymetli petrol rezervleri ortaya çıkarılmıştır. Avustralya dünyânın başta gelen opal (panzehirtaşı) kaynaklarına sâhiptir. Su, Avustralya’nın tabiî kaynaklarının en kıymetlisidir. Suyun olmayışı, iç kısmın çoğunun gelişmesini engelleyen mühim bir faktördür. Yetersiz nehirlerden başka, esas su kaynaklan kuyular ve su depolarının olduğu artezyenlerdir. Sâdece güneydoğunun yaylalarında, hidroelektrik santrallarının suyunu devamlı şekilde temin edecek kadar yeter
Avustralya’nın, batı kıyılarındaki büyük şehirlerinden Perth şehri ve 207 metre yüksekliğindeki Rand I kulesi.
kınımdan üzerinde yoğunlaşan etkiye rağmen nüfus bakımından yine de baskın olan İngiliz asıllı olanlardır. İtalya, Polonya, Danimarka, Batı Almanya ve İkinci Dünyâ Harbinden sonra çeşitli Avrupa ülkelerinden insanlar geldiği hâlde, bütün göç edip gelenlerin hemen hemen yarısının kaynağını, birleşik kraliyet vatandaşları teşkil etmiştir. Avustralya hükümetinden burslu binlerce As- yalı öğrenci üniversitelerde okumaktadır. Yerliler: Avustralya yerlileri Commonwealth (İngiliz Milletler Topluluğu) nüfus sayımına dâhil edilmemiştir. Fakat bugün sayılarının 70.000 ci- vârında olduğu tahmin edilmekte ve bunun 40.000’i safkan, 30.000 kadarı da melezdir. Avrupalılar geldiğinde 300.000 civârında olduğu tahmin ediliyordu. Fakat meydana gelen çarpışmalar, kendilerinden başkasına yaşama hakkı tanımayan İngi- lizlerin yaptığı toplu katliamlar, salgın hastalıklar ve diğer sebepler kabilelerin azalmasına sebeb olmuştur. Hükümet, yerlilerin eğitim yoluyla, gezici sağlık ekipleriyle tekrar eski hâline gelmesine çalışmaktadır. Din: Kurulmuş kilise olmamasına rağmen, din bakımından Avustralya, İngiliz ve AvrupalIların dinlerindedirler. İngiliz kilisesi, nüfûsun % 38’inin kendine bağlı olduğunu iddiâ etmektedir. Son yıllarda İngilizlerin engellemelerine rağmen, İslâmiyet burada da hızla yayılmaktadır. Avustralya’nın birçok bölgesinde câmiler yapılmıştır. Sosyal yapı: Avustralya toplumunun hâkim özelliği, kıtanın her tarafında örf, âdet ve görünüş bakımından göze çarpacak derecede aynı olmasıdır. Çevre benzerliği, devlet müesseselerinin farklı olmaması, eğitim berâberliği bu durumu meydana getirmiştir. Aynı zamanda iyi eğitilmiş geniş meslek gruplarına sâhip bir toplumdur. Kânun, yaşlılık aylığı, sosyal haklar ve maaş gibi yardımlar sağladığından hayat standartları bakımından dünyâda en iyiler arasındadır. Halk okumayı çok sevdiğinden Avustralya’da kitap sanâyi çok gelişmiştir. Gazete okumaya son derece düşkündürler. Eğitim: 14 ve 16 yaşma kadar ilk öğretim mecbûrî olduğu için, eğitim devlet tarafından kontrol edilir. Çocukların çoğu, özel okullardan daha çok devlet okullarında okur. Üç tâne önemli üniversitesi vardır. Hükümet: Avustralya dünyâda en ileri ve istikrarlı demokratik ülkelerden biridir. Hükümet sistemi tamâmen geleneksel İngiliz parlamenter sistemidir. Uygulanan anayasa biraz değiştirilmiş, bir dereceye kadar Amerikan sistemi örnek alınmıştır. Oy kullanma her seçmen için mecbûrîdir. Federal hükümet: Avustralya, İngiliz Milletler Topluluğu içinde hür bir millettir. Başkenti
Keseli ayı koala.
î:i- * fî; ■*”< ^ < ~ V P ‘ – Â s; y* Avustralya’nın s^nge ‘
Avustralya topraklarında yaşıyan dişli ve yeleli kertenkele (Yakalı ağama).
Ayers Kayası: Bu kayanın rengi gün boyunca; kırmızıdan, açık kurşuni, eflatun, gri ve tekrar kırmızıya kadar devamlı olarak değişir.
Avustralya’da buğday ana mahsûl olup, ekili arazinin hemen hemen yarısını kaplar.
Avustralya’nın Güney sahilindeki Büyük Okyanus Yolu, “Oniki Havari” adı verilen kayalardan geçer.
Enerji: Avustralya fabrikalarının enerjisinin çoğunu hâlâ kömür temin ediyorsa da, hidroelektrik de önem kazanmaktadır. Bu konuda Tasmania önde gelir. Fakat Victoria ve New South Wales de önemli hidroelektrik santrallarına sâhiptir. Snowy River hidroelektrik santralı sâniyede 3.000.000 kilowat enerji üretmektedir. Avustralya Atom Enerjisi Komisyonu Lukas Heights’de iki tâne nükleer reaktöre sâhip atom enerjisi üzerinde çalışmalar yapmaktadır. Taşıma ve ulaşım: 1600 km kadar olan imkânsız ve yolsuz çöl, kıtayı ortasından baştanbaşa doğu ve batı Avustralya diye ikiye ayırır. Karayolu uzunluğu 864.000 km kadardır. Perth dışındaki bütün eyâlet başkentleri modern karayolları ile birbirine bağlıdır. Ülkede 40.000 km tren yolu bulunmaktadır. Avustralya’nın deniz trafiğini sağlayan deniz nakliyesi en ucuz ulaşım vâsıtasıdır. Önemli limanı Fremantle hâriç, her eyâlette önemli liman, eyâletin başkentidir. Telgraf, telefon sistemleri ve radyonun teknik bölümleri devlet tarafından işletilir. Bunun yanında özel şirketler tarafından işletilen te’sisler de vardır.
Yeni Rehber Ansiklopedisi 47
Avusturya’nın başşehri Viyana.
Çeşitli savaş ve isyânlarla Osmanlı Devletinden ayrılan Macaristan ile birleşerek Avus- turya-Macaristan İmparatorluğu’nu kurdular. Birinci Dünyâ Savaşında parçalanan Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’ndan Avusturya harp sonunda Almanya ile birleşmek istemesine rağmen, gâlip devletler buna müsâade etmediler. Müstakil bir devlet olarak kurulan Avusturya Cumhuriyeti, İkinci Dünyâ Savaşında Hitler tarafından 1938’de Almanya’ya katıldı. Savaş sonunda Almanya’nın yenilmesi ile Avusturya; ABD, Rusya, İngiltere ve Fransa tarafından işgâl edildi. 1955’te bu devletlerle bir andlaşma yapıldı. Buna göre Avusturya hiçbir devletle birlik kuramayacak ve herhangi siyâsî bir bloka dâhil olamayacaktı. Bu şartlarla bugünkü Avusturya Cumhûriyeti kurulmuş oldu. Fizîkî Yapı Doğu Alpler üzerinde kurulmuş bulunduğundan ülkenin aşağı yukarı dörtte üçü dağlık arâzidir. Kuzeyde ülkeyi batıdan doğuya kate- den Tuna Nehrinin ülkedeki uzunluğu 350 kilometredir. Bu kısımlar en alçak yerlerdir. Alpler Avusturya’da ülkeyi batıdan doğuya doğru üç sıra hâlinde kaplamışlardır. Ülkenin en yüksek te
Ünlü mimar Hundervvasser’in, Viyana’nın eski bir mahallesinde kurduğu ilginç yapılar grubu.
pesi 3798 m ile “Gross Glockner”dir. Tuna Nehrinden sonra en önemli akarsuyu Morova Irmağıdır. Göller bakımından çok zengin olmasına rağmen bu göller çok küçüktür. En büyük gölü Neu- sied’dir ki, yüzölçümü 320 km2dir. Bunun bir kısmı da Macaristan’a âittir. İklim Kara iklimine sâhiptir. Kışlar çok sert ve yağışlı geçer. Yağışlar genellikle kar şeklinde
Yeni Rehber Ansiklopedisi 49
Avusturya’nın Sen Pölten şehri, Batı ve Doğu Avrupa arasında bir ulaşım merkezidir; Tuna Nehrine de yakın olması, onun yalnız bölgenin en önemli şehri değil, aynı zamanda çok önemli bir sanayi ve ticaret merkezi olmasına sebep olmuştur.
İkinci Viyana kuşatmasının temsili resmi.
rumlarındandır. Meselâ Viyana Üniversitesi 1365’te kurulmuştur. Ülkede mevcut dört üniversite ve buna bağlı çeşitli fakülte ve üniversite seviyesinde akademiler vardır. Kilisenin eğitim ve öğretimde büyük bir ağırlığı vardır. Avrupa’nın kavşak noktası olduğu için taşımacılık ve ulaşım çok gelişmiştir. Siyâsî Hayat Avusturya anayasasına göre ülke Federal Demokratik bir Cumhûriyettir. Yürütme yetkisi 9 eyâletten gelen delegeler tarafından icrâ edilir. Anayasa, dört yıllık bir devre için devlet başka- nının meclis tarafından seçilmesini şart koşmuştur. Başkan, dış mes’elelerde devleti temsil eder. Anlaşma ve kânunları imzâlar, bakan ve diğer yetkilileri tâyin eder. Başkan aynı zamanda meclisi toplar, fesheder ve tâtile sokabilir. Federal kongre, üst meclis, federal konsey ve alt meclis millî konseyden meydana gelir. Federal konsey, eyâlet milletvekilleri tarafından seçilen 50 üyeden meydana gelir. Millî konsey 25 seçim
Kış sporları için çok cazip olan Alp Dağlarında, kayak pistleri genişletilmiş olup ayrıca sporcuları taşımak için helikopterler kullanılır.
bölgesinden gizli oyla dört senelik bir devre için seçilmiş 165 temsilciden ibârettir. Adayların en az 26 yaşında olmak mecbûriyeti vardır. 21 ve daha yukarı yaşta olan vatandaşlar oy kullanabilir. Oy verme işlemi pazar veya umûmî tâtil günlerinde yapılır. Meclislerin en önemlisi Millî Meclistir. Mevcut üç siyâsî parti vardır. Bunlardan Sosyalist Parti ile Halk Partisi 1880 senesinde kurulmuştur. Komünist Partisi ise Birinci Dünyâ Harbinden sonra kurulmuştur. Ekonomi Avusturya ekonomisi, sanayi, turizm ve tarıma dayanmaktadır. Tarıma elverişli toprakları azdır. Bol ürün alabilmek için modern tarım İkinci Dünyâ Savaşından sonra hızla gelişmiştir. Ülkenin alçak bölgelerinde bulunan çayırlık alanlarda hayvancılık gelişmiştir. Ekonomisinin ana kaynağını meydana getiren sanâyi dalında, pik demir ve ham çelik, alüminyum üretimi ön sıralarda yer alır. Kâğıt, kim- yâsal madde ve plastik diğer sanâyi ürünleridir.
Yeni Rehber Ansiklopedisi 51
temi hızlı bir şekilde yer değiştirdiği için, yapılan yayının, düşmanın bozucu radyo yayınları tarafından karıştırılabilmesi de çok zordur. Bir düşman uçağı belirlendiği zaman kontrolör, muhârebe uçaklarını karıştırma geçirmez bir telsiz ile ikaz etmektedir. Donanmanın F-14 uçaklarının, bir AWACS bilgisayarının, F-4 radar bilgisayarı ile doğrudan konuşma sağlayan bir seri bağlantısına sahiptirler. Düşman uçaklarının yeri direkt olarak Pilot elektronik ekranında gözükmektedir. Telsiz dinleme uçakları, casus uydular ve radar keşif teçhizatı ile elde edilmiş kara hedefleri verileri de keza bir AWACS vâsıtasıyla taarruz uçağına akta- rılabilmektedir. Özetle AWACS, Körfez Savaşında hayâtî hava kontrol görevleri ifâ etmiştir.