AYNA

AYNA; Alm. Spiegel (m), Fr. Miroir, İng. Mirror.
Işığın % 100’e yakın bir kısmını düzgün olarak
yansıtan cilâlı yüzey. Metal yüzeylerin parlatılmasıyla
ilk ayna elde edilmiştir. Daha sonraları
ise, cam levhaların bir yüzeyleri civa amalgamalan
ile kaplanarak, ayna elde edilmiştir. Günümüzde
ise, umûmiyetle cam levhaların bir yüzü,
ince bir gümüş tabakası ile sırlanarak elde edilir.
Bâzan gümüş yerine alüminyum, altın, hattâ plâtin dahi kullanılır. Alüminyum sırlı ayiıalar, dalga
boyu 0,4 mikrondan küçük olan morötesi ışınları
da yansıtırlar. Aynalar; düzlem, küresel ve parabolik
diye üç gruba ayrılırlar.
Düz aynalar: Bir cismin veya noktanın düz bir
aynada görünen şekline “görüntü” denir. Düzlem aynada
görüntü, cismin tam simetriğidir. Yâni cisim ve
görüntünün, aynaya uzaklıkları ve boylan birbirine
eşittir. Görüntü gerçek değildir, zâhirîdir. Çünkü,
aynanın içinde imiş gibi görünür. Zâhirî görüntüyü
bir ekran üzerine düşürmek mümkün değildir.Küresel aynalar: Yansıtıcı yüzeyi, küre kapağı
şeklinde olan aynalardır. Yansıtıcı yüzey, küre
kapağının iç yüzeyi ise bu aynalara “çukur”,
“konkav” veya “iç bükey” aynalar denir. Yansıtıcı
yüzey, küre kapağının dış yüzeyi ise böyle aynalara
“tümsek”, “konveks” veya “dış bükey” aynalar
denir.Küresel yüzeyin merkezinden geçen eksene
“asal eksen” veya “optik eksen” denir. Asal eksenin
aynayı kestiği noktaya “tepe noktası” , tepe
noktası ile merkezin tam ortasına da “odak noktası”
adı verilir. Asal eksene paralel olarak gelen ışınlar, yansıdıktan sonra odaktan geçerler. Odaktan
geçerek gelen ışınlar ise asal eksene paralel olarak
yansırlar. Merkezden geçen ışınlar aynı yoldan
geriye yansırlar. Tepe noktasına gelen ışınlar ise
asal eksen ile meydana getirdiği açı kadar diğer tarafta
açı yaparak yansırlar.
Çukur aynada, merkezin dış tarafındaki bir
cismin görüntüsü, merkez ile odak arasında cisimden
küçük, ters ve gerçek bir görüntüdür. Cisim
merkezyken görüntüsü de merkezde ters, gerçek
ve boyu cismin boyuna eşittir. Cisim merkezle
odak arasındayken görüntü merkezin dışında
ters, gerçek ve cisimden büyüktür. Cisim odak ile
ayna arasında ise, görüntüsü aynanın arkasında
düz, zâhirî ve cisimden büyüktür.
Tümsek aynanın önünde bulunan bir cismin
görüntüsü ise, dâimâ odak ile ayna arasında, cisimden
küçük, düz ve zâhirîdir. Cisim, aynanın tepe
noktasına geldiği zaman, görüntünün boyu cismin
boyuna eşit olur.
Küresel aynanın yarıçapı (r) ile, odak uzaklığı
(f) ile, cismin boyu (c), görüntü boyu (g), cismin
aynaya uzaklığı (u), görüntünün aynaya uzaklığı
(u’) ile gösterilirse:
bağıntıları mevcuttur. Çukur aynada “f” pozitif,
tümsek aynada ise negatif işâretlidir. Cisim gerçek
ise u pozitif, zâhiri ise negatif işâretlidir. Görüntü
gerçek ise (u’) pozitif, zahiri ise negatif işâretlidir.
Bu kaide ve formüllerle bütün küresel ayna
problemleri çözülebilir.
Aynalarda ışıkların yansıması kânunlarını bulan,
Muhammed bin Haşan ibni Heysem’dir. AvrupalIlar
buna (Alhazem) derler. 965’te Bağdat’ta
doğmuş, 1039’da Mısır’da vefât etmiştir. Matematik,
fizik, tıp üzerinde yüze yakın kitap yazmıştır.
Eserlerinin çoğu Avrupa dillerine tercüme
edilmiştir.Kullanıldığı yerler: Tümsek aynalar, seyahat
otobüslerinde dikiz aynası olarak yaygın kullanılma
alanı bulmaktadır. Teleskop imâlinde de
kullanılır. Tepe noktası delinmiş tümsek aynalar ise
kulak, burun, boğaz boşluklarını incelemede kullanılır.
Bu tür aynalar ile yapılan incelemeler başarılı
neticeler verir. Çukur aynalar ise mikroskoplarda
ve tuvalet aynası olarak kullanılır.
Parabolik aynalar: Yansıtıcı yüzeyleri parabolik
olan aynalardır. Otomobil farlarındaki aynalar
birer parabolik aynadır.
Diğer ayna türleri arasında silindirik aynaları
saymak mümkündür. Bu tür aynalar gerçek görüntüye
benzemeyen acâib görüntüler verirler. Panayır
yerlerinde ve fuarlarda eğlence maksadıyla
kullanılan bu tip aynalar, parabolik ve silindirik aynaların
bir araya getirilmesiyle elde edilir.