BEYDÂVİ

BEYDÂVf; Büyük tefsir âlimi ve müfessirlerin
baş tâcı. İsmi Abdullah bin Ömer; künyesi Ebü’l-
Hayr, lakabı Nâsırüddîn’dir. Şîrâz’m köylerinden
Beyda’da doğduğu için Beydâvî, Şîrâz’da kâdılık
yaptığı için Kâdı Beydâvî diye meşhûr olmuştur.
Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. 1286
(H. 685) senesinde Tebriz’de vçfât etti.
Zamânm âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri
tahsil etti. Bilhassa Muhammed bin Muhammed
Kettânî’nin derslerine devâm etti. Tefsir, hadis, fıkıh,
usûl, kelâm, mantık, nahiv, belâgât, târih ve zamânm
fen ilimlerinde de mütehassıs, söz sâhibi oldu.
Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdımn her tarafa
yayılması için çok çalıştı. İlimdeki yüksekliği sebebiyle zamânmdaki devlet adamlarının dikkatini
çekip, onların ihsân ve iltifâtlanna kavuştu. Şîrâz’a
kâdı, bir müddet sonra da kâdılkudât, yâni temyiz
mahkemesi reîsi olarak tâyin edildi. Son zamanlarında
hocası Muhammed bin Muhammed Kettânî’nin
işâretiyle kâdılığı bırakıp, onun sohbetlerine
devâm etti. Bu arada meşhûr Beydâvî TefsîıTni
yazdı. 1286 (H. 685) senesinde Tebriz’de vefât
edince, hocasının kabri yanma defnedildi.
İlim ve fazilette yüksek bir zât olan Kâdı Beydâvî,
İslâmiyetin yasak ettiği şeylerden çok, şüphelilerden
ve mübahları aşırı kullanmaktan sakınırdı.
İlmini ve takvâsını İslâm âlimleri çok medh
etmişlerdir. Eserlerinde Yunan felsefecilerinin ve
bid’at sâhiplerinin (doğru yoldan ayrılanlann) görüşlerini
bildirip kuvvetli delillerle çürütmüştür.
Eserleri:
1) Envâr-üt-Tenzîl ve Esrâr-üt-Te’vîl: Beydâvî
Tefsiri diye meşhûr olan bu eseri, Ehl-L sünnet
tefsirleri içerisinde en kıymetlisidir. Bu tefsirini
akıcı ve belîğ bir üslûpla yazmıştır. Kâdı Beydâvî
bu eserinde bid’at sâhiplerinin ve felsefecilerin görüşlerini
kuvvetli delillerle çürütmüştür. Kâdı Beydâvî’nin
bu tefsirine İslâm âlimleri tarafından yüzlerce
şerh (açıklama) ve hâşiye yazılmış olup, bunların
en kıymetlisi, Şeyhzâde Hâşiyesi’dir. Dört
büyük cilt hâlinde İhlâs Vakfı tarafından yayınlanmıştır.
2) Nizâm-üt-Tevârîh: Farsça olup Âdem
aleyhisselâmdan 1275 târihine kadar olan bir cihân
târihidir. 3) îzâh, 4) Minhâc, 5) Şerh-i Minhâc, 6)
Şerh-i Muhtasar-ı İbn-il-Hâcib, 7) Şerh-ül-Müntehab,
8) Tavâlî: Kelâm ilmine dâirdir. 9) Şerh-ül-
Metâli: Mantık ilmiyle ilgilidir. 10) El-Gâyet-ül-
Kusvâ: Fıkıh ilmine dâirdir. 11) Şerh-ül-Kâfiye:
Nahiv ilmiyle ilgilidir. 12) Lübb-ül-Elbâb fî İlmii-
İVâb: Kâfiyenin muhtasarı (özeti)dır. 13) Şerhul-
Mesâbih: Hadîs ilmine dâirdir. 14) Tehzîb-ül-
Ahlâk, 15) İmtihân-ül-Ezkiyâ.