BÜYÜK HUN İMPARATORLUĞU

BÜYÜK HUN İMPARATORLUĞU (M.ö.
2 2 0 -M .S . 2 1 6 ) , Türklerin kurduğu ilk devlet.
Çeşitli Türk kavimlerini ilk defa bir araya toplayıp
imparatorluk haline getiren Teoman Yabgu’nun kurduğu
Büyük Hun İmparatorluğu Türk tarihine başlangıç,
olarak alınır. Teoman’dan önceki devirlerde
Türklerle ilgili olayların akışı hakkında kesin ve
devamlı bilgi sağlanamamıştır. Teoman Yabgu’nun
M-Ö. 220 yılında kurduğu ve asıl adı Kun olan devlete
Çinliler Hiyung-nu adını vermişlerdir. Hun adı ise
AvrupalIlar tarafından takılmıştır.
Teoman’ın M.Ö. 209’dan 174 yılma kadar hükümdarlık
eden oğlu Mete (Türk destanlarına Oğuz Han
diye geçmiştir.) Çin şeddini aşarak Çin’e girmiş, Büyük
Okyanus’la Hazar denizinin kuzey kıyıları ve Sibirya ile
Himalayalar arasında uzanan bölgeyi ele geçirmiş ve
Kuzey Çin’in bazı eyaletlerini de ülkesine katmıştır. 18
Hun san’atını gösteren keçeden yapılmış eğer örtüsü. Üzerindeki
motifler, bir kartalın dağ keçisine saldırışını canlandırıyor.
milyon kilometre kare dolayında bir alanı egemenliği
altına alan Mete bu suretle tarihin en büyük imparatorluğunu
kurmuş bulunuyordu.
Bu büyük imparatorluk, sonraları Çinlilerin entrikaları
sebebiyle M.S. 48 yılında Güney-Doğu ve Kuzey-
Batı diye ikiye bölündü ve Güney-Doğu İmparatorluğu
Çin nüfusu altına düştü. Siyenpi’ler ve Çinliler tarafından
desteklenen Güney Hunlarının Kuzey Hunları ile
mücadeleye girişmesi sonunda konfederasyon çözülmüye
başladı. M.S. 93 yılında Kuzey İmparatorluğu
dağıldı. M.S. 216 yılında da Güney İmparatorluğunda
Siyenpi’ler egemenliği ele geçirince Hunlar Avrupa’ya
göçtüler.
Bu tarihte 38’inci Türk Hakanı Hu-çu Tsiuen’i iktidardan
uzaklaştıran Siyenpi-Tapa hanedanı 394 yılına
kadar egemenliklerini sürdürdüler.
Batıya göç etmek zorunda kalan Hunlular’dan bir
kısmı Volga boylarında Türk prenslerinden Balamir’in
yönetiminde 374 yılında Volga Hun devletini kurdularsa
da, bu devlet uzun ömürlü olamadı. Hunluların
daha büyük bir kısmı Muncuh’un başkanlığında Tuna’
yı aşarak 375 .yılında Macaristan’a yerleştiler ve
Muncuh’un oğlu Attijâ zamanında Balkanlar’da 70
kadar kenti ele geçirip, İstanbul kapılarına kadar dayandılar
(447-448). Bir süre sonra Milâno ve Pavia’yı alan
Attilâ Roma üzerine yürüdüyse\ie, kendisini yolda karşılayan
Papa III. Leon ve Roma konsüllerinin ricaları
üzerine bunlarla anlaşmaya varıp şehri girmeden döndü.Bir yıl sonra (453) Attilâ öldüğü zaman 4 milyon
kilometre karelik bir alana yayılmış olan Avrupa Hun
İmparatorluğu taht kavgaları yüzünden dağılmaya başladı.
Attilâ’nın yerine geçen oğlu İlek 454 yılında öldürülünce
dağılma daha da hızlandı. Attilâ’nın öbür oğlu
Dengizlik, Hunlar’dan toplıyabildiklerinin başına geçerek
496 yılında öldürülünceye kadar Hun devletini
korumaya gayret etti.
Hun Türklerinin diğer bir kolu da Asya’da güneye
inerek Afganistan, Kuzey Hindistan ve Türkistan’ın bir
bölümünü kapsayan bir alana yerleşti. 420 yılında
Akhuşunvar tarafından kurulan Akhun devleti, 496
yılında Hindistan’ın kuzeyini ele geçiren Toraman
zamanında imparatorluk oldu ve 3,5 milyon kilometre
karelik bir alana yayıldıktan sonra 567 yılında Göktürkler
tarafından yıkıldı.