Çağatay Hanlığı,

Cengiz’in oğlu Çağatay’
m (hd 1227-41) Çağatay ülkesi olarak da
anılan Batı ve Doğu Türkistan ile Maveraünnehir
topraklarında kurduğu Moğol devleti
(1227-1370).
Cengiz’in sağlığında, Moğol İmparatorluu’nda
önemli bir gücü olan Çağatay, bu
onumunu kardeşi Ögedey’in büyük kağan
seçilmesinden sonra aa sürdürdü. Ölümünden
sonra Almalık’ı merkez edinen oğulları,
kendi aralarında mücadele etmelerine
karşın, büyük kağan Mengü’ye (Möngke)
karşı gizli bir ittifak oluşturdular. Mengü’
nün 1260’ta ölmesinden sonra oğullan Kubilay
ve Ankboğa arasında büyük kağanlık
için çıkan iç savaş, Çağataylılann (Çağatay
ulusu) işine yaradı. Hanlığın asıl ya da ikinci
kurucusu sayılan Algu (Aluğu) (hd 1261-
66), Batı Türkistan, Afganistan ve Harezm’i
ele geçirdi ve büyük kağana karşı
bağımsızlığını ilan etti. Devlet örgütlenmesine
önem vererek egemen olduğu yörelerde
düzeni sağlamaya çalıştı. Algu’nun yerine
geçen Mübarekşah, İslamiyeti benimseyen
ilk Çağatay hükümdarı oldu. Onun kısa
hükümdarlığında (1266) Çağataylılar büyük
kağanın egemenliğini yeniden tanımak zorunda
kaldılar. 1260’tan 1290’lara değin
ülke yönetimi büyük ölçüde Maveraünnehir
valisi Mesud’un elinde kaldı.
Duva (hd 1291-1306) ve ardıllan döneminde
Çağataylılar arasında şamanlık, yeniden
güçlendi. Duva’nm hükümdarlığından sonra
baş gösteren iç karışıklıklar, onun oğlu
Esenbuğa (Esenbuka) döneminde duruldu.
Hanlığı ekonomik açıdan güçlü bir duruma
getiren Kebek’in hükümdarlığı sırasında
(1309, ikinci kez 1318-26) ilk kez para
(kebeki) bastırıldı. Kebek’in kardeşi Tarmaşirin
ise (hd 1326-34) İslam dinini benimsedi
ve Alaeddin adını aldı; ama İslama
karşı olan ve hanlığın doğu kesiminde
yaşayan göçebe Moğollarca öldürüldü. Çağatay
Hanlığı, Tuğluk Temür döneminde
(1359-70) Timur’un yükselişi ile bağımsız
siyasal bir güç olmaktan çıktı. Çağataylılar
ve yaşadıktan topraklar Timurlulann egemenliğine
girdi