wiki

hayvan Kendibeslek organizmalardan farklı olarak, önceden oluşmuş besinlere bağımlı organizmaları topluca belir­ten terim. Canlılar dünyasının iki büyük âleminden (öbürü bitkiler) birini oluşturan hayvan türlerinin ço­ğundaki başlıca ayırıcı özellik, havada ya da suda hare­ket edebilme yetenekleridir. En küçük kılcal uzantılı birhücreli hayvanlardan en büyük memelilere kadar geniş bir yelpaze içinde yaygın olan bu hareket yetene­ği, kaslarla sağlanır. Hücre düzeyinde, hayvan hücrele­ri ...

Hayri Bey Türk şairi (Nevşehir 1844-İstanbul 1892). Enderun’da, Mülkiye’de ve Darülfünun’da öğrenim gören Hayri Bey (asıl adı Süleyman’dır), Enderun’da kompozisyon öğretmenliğine getirildi (1857). Rüsumat Emaneti’nde memurluk yapıp, Rüsumat amirliğine yükseldiyse (1874) de, Basiret gazetesinde yayınlanan bir yazısı ne­deniyle Rus elçisi sadrazama başvurunca Kayseri’ye sü­rüldü (1876). Daha sonra İstanbul’a getirtilerek (1882) eski görevine atandı. Başlıca yapıtları: Levhat ül-Kavaid(Farsça dilbilgisi, 1866), Güvah-ı ...

Hayrettin Paşa, Tunuslu Türk devlet adamı (Kafkasya 1821- İstanbul 1890). Abaza kökenli olan, Tunus valisi Ahmet Paşa’nın kölesiyken iyi bir eğitim görüp, azat edilerek Tunus’ta Veziri kebirliğe kadar yükselen (1873) Tunuslu Hayrettin Pa­şa, Tunus beyiyle anlaşamayınca İstanbul’a gelip (1877), önce Ayan Meclisi üyeliğine, hemen ardından vezirliğe ve Maliye Komisyonu başkanlığına atandı. 1878’de sadrazamlığa getirilip, mabeyn görevlilerinin devlet işlerine karışmasını önledi; ...

Hayrettin Türk mimarı (öl.İstanbul 1512). Bayezit II döneminin ünlü başmimarı Hayrettin, XVI. yy. başlarında, yıkılan İstanbul surlarını onartmış, yönetimi altında İstanbul ve yöresi, Bursa, Edirne, Amasya’da camiler, medreseler, hanlar, hamamlar, çeşmeler ile Edirne, Osmancık ve Saruhan’daki taş köprüler yapılmıştır. Yaptığı İstanbul Beyazıt camisi (1501-1506), Bursa camilerinden ayrı bir özellik taşır; kemer tablalarında, çıkıntılar üstüne kullanılan mukarnasları, sütun başlığının çeşitli planları­nı ...

Hayreti Türk şairi (Yenice Vardar ?-ay.y.1535).Yusuf Sineçak’ın kardeşi olan Hayreti’nin (asıl adı Mehmet tir) yaşamıyla ilgili bilgiler pek kesin değildir. Bütün tezkirelerde tımar sahibi bir sipahi olduğu kayıtlıdır. İstanbul’a gelip İbra­him Paşa’ya bir kaside sunarak gelirini artırmak istediği, ama Hayali Bey’in onu paşanın gözünden düşürdüğü söylenir. Başarıya ulaşamayınca memleketine dönüp, Rumeli beylerinin hizmetinde bulunduğu, yaşamının sonlarına doğru, iki gözü de ...

Haynan Çin’in güney kıyıları açığında ada. Güney Çin denizin­de, Liuçov yarımadasının açığında yeralan, aynı adlı ili oluşturan Haynan’ın (Çince Hainan) nüfusu 6 557 482, başlıca kenti ve il merkezi Hayku’dur. Güney Çin deni­zinde Tayvan’dan sonra ikinci büyük (34 300 km2) ada olan Haynan’ın tropikal iklim etkisinde olması, tarımın (kauçuk ağacı, hindistancevizi, şekerkamışı, pirinç, vb.) önemli ölçüde gelişmesini sağlamıştır. Yeraltı gelir ...

Hayfa İsrail’de liman kenti. Akkâ körfezinin güney ucu kıyısın­da, Karmel dağının eteğinde, Tel Aviv’in 100 km kuze­yinde yeralan, aynı adlı yönetim bölümünün merkezi olan Hayfa’nın nüfusu 223 600’dür. İsrail’in başlıca li­manı olmasının yanı sıra, ülkenin başlıca sanayi merke­zi (Eilat yatağına boru hatlarıyla bağlı petrol rafinerisi, kimya sanayisi, makine yapımı, vb.) de olan kent, Gazze’ye giden kıyı demiryolu hattının başlangıç noktası­dır. ...

Hayek, Friedrich August von Avusturyalı iktisatçı (Viyana 1899-Fribourg 1992). Özellikle ¡ktisattarihi üstüne çalışmalarıyla ün salan Fri- edrich August von Hayek, Viyana(1928-1931), Londra (1931-1950), Chicago (1950-1 962) ve Fribourg (1962- 1970) üniversitelerinde ders verdi. “Y^i iktisatçılar” topluluğunun önderliğini yapıp, hükümetlerin pazar sistemine müdahalelerine karşı çıktı. 1 974’te Nobel ik- tisat ödülü’nü Gunnar Myrdal’la paylaştı. Başlıca yapıtları: Geld und Korıjurıkturtheorie (Para ve ...

Haydn, Michael AvusturyalI müzikçi (Rohrau an der Leitha 1737-5alz- burg 1806). j. Haydn’ın kardeşi olan Michael Haydn, ağabeyi gibi Viyana katedrali korosuna girip, Grasswar- dein piskoposunun kilisesinde koro şefliğine getirildi (1757). Sonra aynı görevle Salzburg piskoposunun ya- nına geçip (1762), özellikle dinsel müzik (otuz kadar missa, iki Requiem, vb.) ve çalgı müziği (senfoni, sere- natlar, dörtlüler, org için 50 prelüd, ...

Joseph Haydn AvusturyalI besteci (Rohrau an der Eeitha 1732-Viyana1809). Viyana katedrali korosunda çalışan Joseph Haydn, Porpora’dan beste dersleri alıp, 1761 ‘de Ester­hazy prenslerinin müzik yönetmenliğine atandı. Daha sonra (1790) Viyana’ya yerleşti ve Londra’ya birkaç yolculuk yaptı. Piyano için 68 sonat, 80 kadar dörtlü, 104 senfoni (günümüze yalnızca 70’i kaldı; başlıcaları: Paris Senfonisi, Londra Senfonisi, Av, Vedalaşma, Oyuncaklar), birçok oratoryo (Yaratılış, ...

Marcia Hayde Brezilyalı kadın dansçı (Niteroi 1 939). Municipal topluluğunda sahneyeçıkan(1953)Marcia Hayd^e, 1 954-1956arasında Eondra’daSadler’sWells bale okulunda öğrenimini geliştirdi. 1957’de Cuevas markisinin topluluğuna katılıp başdansçılığa yükseldi (1961). Aynı yıl Stuttgart WürthembergTiyatrosu topluluğuna geçip, 1962’de başbalerinliğe getirilerek, John Cranto’nun en ünlü balelerindeki (Romeo ٧^ Juliet, 1962; Yevgeniy Onegin, 1965; Hırçın Kız, 1969; vb.) yorumuyla uluslararası ün kazandı. 1976’da Stuttgart Balesi’nin sanat ...

Koca Haydar Paşa Türk komutanı ve devlet adamı (Gelendost, İsparta 1512-Bükreş 1595). Eğirdir ve İsparta’da öğrenim görüp, İstanbul’a gelerek, çeşitli görevlerden sonra Darüssanayi odası’nda görev alan (1530) Koca Haydar Paşa, ilk Türk tersanesini kurmakla görevlendirilip. Haliç tersanesinin bulunduğu yerde depolar, havuzlar yaptırdı. Cidde’de ilk Türk donanma üssünü kurup, bayındırlık işleriyle görevlendirilerek, başarılı çalışmalarından ötürü tuğlu paşalık rütbesine yükseltildi. Maca- ristan ...

Haydar Mirza Türk tarihçisi (1499-1551). Çağatay Türklerinden Yu- nus Han’ın oğlu olan Haydar Mirza (asıl adı Muham- met tir), babası ölünce (1508) Babur’a sığınarak (1509). Buhara ve Semerkant’ın ؛ethı’ne katıldı. Fergana hü- kümdarı Sait Han’ın yanına gidip (1512), Sait Han ölün- ce (1533). Timurluların hizmetine girdi. Keşmir’i ele ge- çirip (1541), yeni bir devlet kurduysa da, yerlilerin ÇI- kardığı bir ...

Haydar Bey Türk bestecisi (İstanbul 1846-ay.y. 1904). Babası İstan­bul belediye başkâtibi Hacı Ahmet Bey’in ölümü üstü­ne Enderun’a verilip, müziğe üstün yeteneği ve iyi ke­man çalması nedeniyle Muzikayı Hümayun’a alınarak, Donizetti Paşa’nın yönetiminde orkestrada çalışan Haydar Bey, ikinci mabeyinciliğe yükseldi. Namık Ke­mal, Ali Bey ve Ahmet Mithat Efendi’yle yakın dostluğu, binbaşıyken emekliye ayırılmasına neden oldu. Türk müziğine Batı tekniğini getiren ilk ...

Haydarabad Hindistan’ın güney kesiminde kent. Dekkan yaylasının orta kesiminde, 521 m yükseltide, Bombay’ın 645 km güneydoğusunda yeralan, Andhra Pradeş eyaletinin merkezi olan Haydarabad’ın nüfusu 4 270 000’dir. Önemli bir karayolları ve demiryolları kavşağı, eski bir ticaret merkezi olan kentte, 1950’den bu yana sanayi hızla gelişmektedir: Dokuma, sigara, cam, şeker, kâğıt fabrikaları; takım tezgâhları yapımı; vb. Bharnagaradıyla görkemli Çarmindar (ya da ...

Hayber geçidi Pakistan-Afganistan arasında geçit. Sefid Kuh dağları arasında, 1 067 m yükseltide yeralan Hayber geçidinin uzunluğu 53 km’dir; genişliği 5 m- 5 km arasında deği­şir. İçinden geçen demiryolu, kervanyolu ve karayolu Peşaver (Pakistan) kentini Kâbil (Afganistan) kentine bağlarlar. Yüzyıllar boyunca Hindistan’ı istila eden halkların kullandıkları Hayber geçidinde, 1842’de Af- ganlar, bir İngiliz ordusunu yok etmişlerdir.

Hayali Küçük Ali Türk karagözcüsü (İstanbul 1886-Ankara 1974). Davut- paşa Rüştiyesi’ni bitiren (1909) Hayali Küçük Ali (asıl adı Mehmet Muhittin Sevilen’dir), Posta İdaresi’nde çalıştı. Küçük yaşta ilgi duyarak Hayali Saffet, Kâtip Salih, Şair Ömer, Behiç Efendi,Arap Cemil, Sobacı Osman gibi ünlüleri izlediği karagözcülüğe Saraç Hüseyin’in yanın­da başlayıp, ilk oyununu Fatih Draman mahallesinde oynattı. Geleneksel temaşa sanatını, özelliklerini boz­madan XX.yy’da yaşatmaya ...

Hayali Bey Türk şairi (Yenice Vardar -Edirne 1556). Düzenli bir öğrenim görmeyen Hayali Bey (asıl adı Mehmettir), küçük yaşta kalenderi dervişi Baba Ali Mest’i^ hizmetine girip, tasavvuf düşünceleriyle beslendi. İstanbul’a geldiğinde şiirleriyle de^erdar İskender Çelebi’nin, sonra da sadrazam Frenk İbrahim Paşa’nın dikkatlerini çekip, onların aracılığıyla Kanuni Sultan Süleyman’ın nedimleri arasına girdi. Bağdat seferinde (1534) bulu- nup, Bağdat’ta Fuzuli’yle görüşerek, koruyucularının ...

Sir Walter Norman Haworth İngiliz kimyacısı(Chorley 1 883-Barnt Greene, Birmingham 1950). Manchester üniversitesi’ni bitiren Sir Wal- ter Norman Haworth, Gottingen üniversitesi’nde dok- torasını verip, Londra imperial Koleji laboratuvarı yö- neticiliğine getirildi (1911). Saint Andrew (1912-1920), Durham (1920), Birmingham (1928) üniversitelerinde ve Newcastle’de King’s College’da ders verip (1920- 1925), Birmingham Üniversitesi kimya bölümü yönet¡ciliği (1925-19-48), Londra Krallık Derneği üyeliği (1928), Kimya ...

Havvking, Stephen İngiliz kuramsal fizikçisi (Oxford 1942). Oxford’da ve Cambridge’de matematik ve fizik öğrenimi gören Step- hen Hawking, Oxford’da araştırma görevlisi olarak çaiışmaya başladı. 1960 yıllarının başında tedavisi olma- yan amyotrofik lateral skleroz (ya da Lou Gehrig hastalığı) adı verilen hastalığa yakalanmasına ve gün geçtikçe hareket olanaklarının büyük bölümünü yitirmesine karşın, 1 966’da doktora çalışmasını tamamladı. Modern fi- ziğin iki ...