ÇEK

ÇEK; Alm. Scheck (m.), Fr. Chèque (m.), İng.
Check. Çoğunlukla bir bankaya hitâben belirli şekil
ve şartlarına uyularak yazılan ödeme emri.
Çek bir ödeme aracı olup, genellikle bankaların düzenlediği
çek defteri içinde yer alan çeklerden biri
doldurularak keşide edilir.
Çekin menşei İngiltere’de, kralların mâliye bakanına
gönderdiği ödeme emridir. Günümüzde özel- ‘
likle gelişmiş ülkelerde nakit yerine yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır. Tasdikli, bilvâsıta, havâle çeki,
seyyah, banka, posta çeki, çizgili çek ve mahsup
çeki olmak üzere çok sayıda çeşitleri vardır.
Türkiye’de Türk Ticâret Kânunu hükümlerine
göre, düzenlenen çeklerde, çek kelimesinin çek
metninde bulunması, kayıtsız şartsız muayyen bir
meblağın ödenmesi emri, ödeyecek kişi, ödeme yeri,
çekin düzenleme yeri ve târihi ve keşidecinin adı
soyadı ve imzâsının bulunması gerekmektedir.
Çek; nâma, emre ve hâmiline ödemek şartıyla düzenlenebilir.
Çek, keşide edildiği târihten îtibâren
on gün içinde tediyeye arz edilmelidir. Çek bu
süre zarfında ödemek için muhâtaba verilmesine
rağmen ödenmemişse, hâmil keşîdeci ve cirantadan
(ciro eden kimseden) çek bedelini isteyebilir.
Kaşlıkıksız çek çekilmesi, çekle ilgili mevzûât ve
Türk Cezâ Kânunu hükümlerine göre cezâyı gerektirir.CEK CUMHURİYETİ 9
DEVLETİN ADI………………….Çek Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ…….. ……….ı…………….Prag
NÜFÛSU………………………… ………….. 10.400.000
YÜZÖLÇÜMÜ……….. ………………. .78.864 km2
RESMÎ DİLİ…. …. ……..Çekçe
DÎNİ………………..Hıristiyan (Katolik, Protestan)
PARA BİRİMİ…………….. ……… ……… ….Koruna
Kuzeyinde Polonya, batısında Birleşik Almanya,
güneyinde Avusturya, doğusunda Slovakya
tarafından çevrili olan bir Orta Avrupa ülkesi.
Çekoslovakya Birinci Dünyâ Savaşı sonunda Avusturya-
Macaristan İmparatorluğunun parçalanması
neticesinde kurulmuştur.
Târihi
Bohemya bölgesinde oturan Keltler ülkenin
bilinen ilk halkıdır. Beşinci asırda doğudan Slav
kabileleri gelerek Elbe Vâdisinde yerleşmişlerdir.
Altı asır boyunca devamlı Slav, Cermen ve
Macarların istilâlarına mâruz kalmıştır. On dördüncü
asırda kurulan Cermen İmparatorluğu
uzun seneler ülkeye hâkim olduktan sonra 17.
asır başlarında Avusturya-Macaristan İmparatorluğuna
yenilmesiyle, bu imparatorluğun topraklarına
katıldı. Avusturya, Bohemya ve Moravya’ya,
Macaristan ise Slovakya’ya hükmetmekteydiler.
Birinci Dünyâ Savaşı neticesinde
Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun yıkılmasıyla
Ekim 1918’de Çekoslovakya Cumhuriyeti
adıyla bağımsızlıklarını ilân ettiler. Ülkedeki
etnik gruplardan Almanların ayaklanmaları ve
Almanya’nın baskısı ile Bohemya bölgesi, Alınanlara
verildi (1938). Bir sene sonra Hitler komutasındaki
Alman orduları Çekoslovakya’yı işgâl
etti.İkinci Dünyâ Savaşı neticesinde 1945’te ülke
bu sefer de Rusya tarafından işgâl edildi. Çekoslovakya’nın
doğudaki Rütenya eyâletini kendi
topraklarına katan Rusya, baskı neticesinde
Çek Komünist Partisini iktidâra geçirerek sosyalist
bir rejim kurdurdu. Yeni yönetim kendi
anlayışı gereği hürriyetleri kısıtladı. Hürriyet taraftarı
olan kişileri hapishâne ve akıl hastânelerine
doldurarak ülkeyi Rusya’nın peyki durumuna
getirdi. 1955 yılında Varşova Paktına dâhil
oldu. 1960’dan sonra zirâat kolektifleştirildi.
Nakliye ticâret ve ağır sanayi devletleştirildi.
Kültür ve dînî inançlar baskı altına alındı. 1968’de
Stalin taraftarlarının yerine geçen Alexander
Dubcek ve Ludvik Suoboda ülkede liberal bir
politika tâkip ederek ekonomide dışa açılma yönünde
çeşitli reformlar yaptılar. Basın ve yayın
kuruluşlarına hürriyet verildi. Komünizmin diktatörlük
rejiminden kurtulup insanca yaşamak
için çaba sarf eden liderler Rusya idârecileri tarafından şiddetle tenkit edildi. Çekoslovakya’daki
bu liberal reformlar neticesinde bir peykini kaybetme
korkusu duyan Rusya ülkeyi işgâl etti. Ülkelere
bağımsızlık sloganları öğreten Rusya kendisinin
yaptığı işgâle karşı gelen halkı insafsızca
tankların paletleri altında ezdi ve ülke idârecilerini
şiddetle cezâlandırdı. Yüzbinlerce Çekoslovakyalı,
Rus zulmüne dayanamayarak Avusturya
ve Almanya’ya kaçtı.
1989’da bütün doğu bloku ülkelerinde olduğu
gibi, Çekoslovakya’da da yumuşama politikası
başladı. Çok partili sisteme geçildi ve 1990’da ilk
serbest seçim yapıldı. Komünistler kazanamadılar.
Milliyetçi Partiler iktidar oldular. 1992 Haziranında
Çekoslovakya’yı meydana getiren Çek ve
Slovakya cumhuriyetlerinde ayrı ayrı yapılan seçimlerden
sonra iki cumhuriyetin birbirinden ayrılması
gündeme geldi. Yapılan görüşmeler neticesinde
25 Kasım 1992 günü yapılan antlaşma ile
31 Aralık 1992 târihinde iki cumhuriyet birbirinden
ayrıldı.
Fizikî Yapı
Çek Cumhuriyeti batıdan doğuya doğru iki
coğrafî bölgeye ayrılır. Bunlar batıda “Bohemya”,
doğuda “Moravya” bölgeleridir.
Bohemya ülkenin batısında, dört tarafı ortalama
1000-1500 m yüksekliğe sâhip dağlarla çevrili
olan dörtgen biçiminde bir yayladır. Bölgenin
kuzeyinde Krkonose Dağları (en yüksek tepesi
1603 m), kuzey batıda Krusme Dağları, doğusunda
ise Moravya bölgesine sınır teşkil eden Moravya
Tepeleri vardır. Güney batıdaki Bohemya
Dağlarından çıkan Vltava Irmağı güney kuzey
doğrultusunda bölgeyi aştıktan sonra, Krkonose
Dağlarından çıkarak Bohemya bölgesinin kuzeyini
sulayan ve ülkeden çıkan Elbe Nehrine karışır.
Bölgenin önemli akarsularından bir diğeri olan
Ohre de kuzeybatı kesimlerini suladıktan sonra
Elbe Nehrine katılır.
Moravya Çek Cumhuriyeti’nin orta kısmını
teşkil eden, kuzeyden güneye doğru gidildikçe alçalan
bir ova şerididir. Kuzeyinde Jesenik Dağları
ile çevrili olan bölge, batısında Moravya Dağları
ile Bohemya bölgesinden, doğudaki Beskydy ve
Bile Karpat Dağları ile Slovakya’dan ayrılır. Oder
Nehrinin de suladığı bölgeyi kuzey güney istikâmetinde
kateden Morava Nehri pekçok küçük
akarsuları da bünyesinde toplayarak güneyde Tuna
Nehriyle birleşir.
İklim
Denizden uzak bir Orta Avrupa ülkesi olan
Çek Cumhuriyeti’nde de, diğer Orta Avrupa ülkelerinde
olduğu gibi kışları sert soğukların hâkim
olduğu kara iklimi vardır. Yazların serin
geçtiği ülkede, yıllık sıcaklık ortalamaları seneden
seneye büyük dalgalanmalar gösterir. Kışın ülkede hava her zaman sıfırın alında* olur.
Senelik yağış ortalaması bölgelere göre 1000-
1500 mm arasında değişir. Yükseliği fazla olmayan
ovalık bölgelerde yağış miktarı 1000 mm
civârında bulunurken, yüksek dağların bulunduğu
yerlerde dağların yağmur bulutlarını tutması
ve yoğunlaştırıcılık vazifesi görmesi, senelik
yağış miktarının ortalama 1500 mm civârında
olmasını sağlar. Yağışlar kışın genellikle
kar şeklinde olur.
Tabiî Kaynakları
Çek Cumhuriyeti topraklarının % 30’u ormanlarla
kaplı olan bir ülkedir. Özellikle Bohemya
Dağları ve Karpatlar’ın yüksek bölgelerinde
iğne yapraklı ağaçlardan meydana gelen
ormanlık bölgeler, yüksekliği fazla olmayan yerlerde
kayın, meşe ve gürgen ormanları hâlini alırlar.
Ormanlık bölgelerde yaşayan yabânî hayvanların
başlıcaları; yaban domuzu, yaban kedisi
ve dağ keçisidir. Mâdenleri kendisine yeterli seviyede
değildir. Avrupa’nın en fazla uranyum
üreten ülkesi olan Çekoslovakya’da kömür, antimon,
manyezit, civa, grafit ve kaolin ile az miktarda
petrol üretilir. Üretilen uranyum miktarı, bu
maddenin stratejik ehemmiyeti bakımından açıklanmamaktadır.
Bohemya dağlarından çıkarılan
önemli miktardaki linyit, elektrik enerjisi üretiminde
kullanılır.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Nüfûsu 10.400.000 civârındadır. Resmî dili
çekçedir. Hıristiyan olan halkın % 70’i Katolik, %
15’i Protestan ve diğerleri de muhtelif mezheplere
bağlıdır. 6-15 yaş arasında öğretimin mecbûri ve
parasız olduğu ülkede okuma-yazma bilenlerin
oranı % 99’dur. Nüfûsun % 68’i şehirlerde, kalanı
ise köylerde oturur. Çalışan nüfûsun ekseriyeti
işçidir. Kalanı ise tarım ve diğer işlerle uğraşır,
Bohemya halkı müziğe olan düşkünlükleriyle
meşhurdur. Beden eğitimi halk arasında yaygındır.
Çek Cumhuriyeti’nin millî sporu buz hokeyidir.Siyâsî Hayat
1968’de hür bir rejim için istekleri, Rusya
tarafından kanlı bir şekilde reddedilen Çek Cumhuriyeti,
1990’a kadar Komünist rejimle yönetildi.
Çek ve Slovak Cumhûriyeti olarak iki federasyon
hâlinde idâre edilirdi. İktidardaki Komünist
Parti seçimlere tek liste ve tek parti olarak
girerdi. Ülke, 350 üyeli Federal Meclis tarafından
yönetilirdi. Federal Meclis, bütün ülkeden
seçilen 200 kişilik Halk Meclisi ile 75 üyesi Çek,
75 üyesi Slovak cumhûriyetlerinden seçilen 150
kişilik Milletler Meclisinden kurulurdu. Devlet
başkanı, başbakan ve bakanlar Federal Meclis
tarafından kendi üyeleri arasından seçilirdi.
1989’da Doğu bloku ülkelerinde görülen yumuşama
ve çok partili hayâta geçiş, Çek Cumhuriyeti’nde
de görüldü. 1990’da ilk çok partili seçim
yapıldı. 1992 Haziranında Çekoslavakya’yı meydana
getiren Çek ve Slovak Cumhuriyetlerinde
ayrı ayrı seçim yapıldı. Çek Cumhuriyetinde seçimleri
kazanan Vaclav Klaus başbakan oldu. Bu
seçimlerden sonra yapılan görüşmelerden sonra
31 Aralık 1992 târihinde iki cumhuriyet birbirinden
ayrıldı.
Ekonomi
Genel olarak sanâyiye dayalı bir ekonomisi
vardır. Ekilebilen arâzinin tamâmı komünist idârenin
gelmesiyle devletleştirilerek kollektif tarıma
geçildi. Tarım ürünleri üretiminde kollektif tarıma
geçme ile verim düştü ve ülke eskisinden daha
çok besin maddesi ithal etmek zorunda kaldı.
En önemli tarım ürünleri buğday, arpa, yulaf,
çavdar, mısır, pancar, patates ve kabaktır. Hayvancılık
yaygın olarak yapılır. En çok kümes
hayvanlarının beslendiği ülkede beslenen büyük
baş hayvanların sayısı küçük baş hayvanların sayısından
çok fazladır. Ülkenin % 30’unu kaplayanormanlardan elde edilen ürünler ihtiyacı karşıladığı
gibi, fazlası ihraç edilir. Ürettiği mâdenler ülke
ihtiyâcını karşılamadığı için mâden ithal eder.
Demir cevherinin önemli kısmını ithal etmesine
rağmen dünyâda çelik üretiminde ilk on ülke içine
girebilmektedir. Doğu bloku ülkelerinin makina,
kimyevî madde, silah, tekstil ürünü ihtiyaçlarının
büyük bir kısmını Çek Cumhuriyeti
karşılamaktadır.
Ulaşım: Çek Cumhuriyeti gelişmiş kara ve
demiryolu ağma sâhiptir. Demiryollarının dörtte birinde
elektrikli trenler çalışmaktadır. Çek Cumhuriyetinde
Prag ve öbür bölge merkezleri hava
yoluyla birbirine bağlıdır.