Adığey Cumhuriyeti
Adığey Cumhuriyeti, Kafkas sıradağlarının kuzey eğiminde, Kubaıı Nehri Havzasinda. Oldukça gelişmiş bir endüstri ve tarım cumhuriyeti. Riiyük miktarda petrol ve doğalgaz, alim ve gümüş rezervleri var. Çerkesler 123 bin kişilik nüfuslarıyla cumhuriyct nüfusunun yaklaşık yüzde 25’ini oluşturuyorlar. Rusların oram yüzde 68. Adığcy’in Çerkeş nüfusunu, 1864 sürgününden sonra burada kalan Bjeduğ, Çemguy, Şapsığ, Natuhay, Abzeh, Bcsleney ve diğer boyların torunları oluşturuyor. Cumhuriyet sınırlan dışındaki Tuapse’de yaşayan Şapsığlann sayısı ise İÜ bin. Adığey Cumhuriyetinde ulusal kültürlerin, dillerin ve geleneklerin eşitliği ilkesi esas alınıyor. Rus nüfusun büyüklüğü itibarıyla Adığey, Kuzey Kafkasya’nm cn çok Rusça konuşulan cumhuriyeti. Çerkesler nüfusça az olmalarına karşın “denklik” (paritel) yasası sayesinde cumhuriyet parlamentosunda milletvekili koltuklarının cn az yansını elde ediyorlar ve ağırlıklı olarak ikti-dan ellerinde luluyorlar. Bu durum son yıllarda, Adığey Slav Birliğinin başını çektiği Rus milliyetçileriyle gerginlik nedeni. Devlet başkanı olabilmek için Çerkesçe bilme şartı ve dışarıdan göçü önlemeye yönelik yasalar Moskova’nın baskısıyla değiştirildi.
Karaçay-Çerkeş Cumhuriyeti
Büyük Kafkas Dağlan’mn kuzey eğiminde, Elbrus Dağiııın sırtlarından batıya ve kuzeye doğru uzanan topraklar Karaçay-Çerkes Cumhuriyetini banndınyor. Ekonomide başrolü kimya ve petrokimya eıı-düslrisi, gıda ve hafif sanayi, kaplıca turizmi oynuyor. Cumhuriyetin toplam nüfusu 432 bin. En fazla nüfusu 129 binle Türk boyu Karaçay* lar oluşturuyor. Çcrkcslerin nüfusu İse 40 bin. Bu da toplam nüfusun yaklaşık yüzde I0‘u. Rusça, Karaçayca, Çerkesçe, Abazaca ve No-
hnri-VfMlp ılpvlel_riili nlarflk tanınıvnr
çoğunluğu k«…ç«>iar ve Rusiar oluşturuyor. Karaeayiar cumhuriyet yöneuımndc kıiit mevkileri ellerinde bulunduruyorlar. Burada yaşayan Çerkesler ise Kabardcy vc Besleney boylarına ait. Abazalar ise geçmiş yüzyıllarda güneydeki Abhazya’dan buraya gelip yerleşmiş Aşuva (Tapanta) ve Aşharnva gruplarından oluşuyor.
Kabardev-Balkar Cumhuriyeti
Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Kuzey Kafkasya’nın tam merkezinde, Büyük Kafkas Dağlarinm en yüksek dağlık kısmında, Terck Havza-sı’nın kuzey eğiminde bulunuyor. Toplam nüfus 790 bin. Kabardcy Çerkcsleri 365 hm kısışie cumhuriyet nüfusunun yaklaşık yüzde 50’sini oluşturuyor. Rusiar yüzde 32. Türk boylanndan Baikariar ise yüzde 10 nüfusa sahip. Anayasaya göre Çerkesçe (Kabardey lehçesi), Balkarca ve Rusça devlet dilleri olarak kabul ediliyor.
Abhazya Cumhuriyeti
Abhazya Cumhuriyeti, Karadeniz’in güneydoğu kıyısında, 240 kilometrelik sahil şeridi boyunca uzanan küçük bir ülke. Abhazya,
Karaçay Çerkeş Cumhuriyeti’ndeki Adiyuh Kulesi, savunma ve gözetleme amaçlı. Kulenin yapım tarihi bilinmiyor.
1992’de Gürcistan’a karşı başlattığı bağımsızlık savaşını kazandı ili olarak bağımsızlığını korumasına rağmen, hâlâ hiçbir ülke tarz dan tanınmıyor. Kuzeyde Rusya, güneyde Gürcistan’ın Svanely; Megrelya bölgeleriyle komşu. Başkenti Sohum’dur (Abazaca Ak Abhazca ve Rusça resmi diller. Ablıazya’nın 1989 sayımında 537 olan nüfusu, Gürcü-Abaza savaşından sonra 300 bine düştü (20 Abhazya’da 120 bin civarındaki Abaza nüfustan başka Rusiar, (îü 1er, Megreller, Türkler, Ermcniler, Svanlar ve Yalıudiler yaşıyor.
Çerkeş kitaplımı
Abhiizkır Kafkasya ‘nın Uzun Ömürlü İnsanları, Sula Benet, Ki Der, Ankara, 1994.
Abhazya Tarihi, Valeri Bcygua, As Yay.. İstanbul, 2000.
Bir Rus Subayının Kaikasya Anılan, Feodor Tornau, Kat-D< Ankara, 1994.
Çerkez Adları Sözlüğü, Murat Papşu, Çiviyazıları, İstanbul, 20( Çerkeş Soykırımı, Ali-Hasan Kasumov, Kaf-Der, Ankara. 199! Çerkeş Sürgünü, Nihat Berzeg, Takav Matbaası, Ankara, 1996 Çerkesler, Jabağı Baj, Ayyıldız, Ankara, 2000.
Çerkesler, Turabİ Saltık, Etki Yay., İzmir, 1995.
Çerkesya, Lconti Lyulye, Çiviyazıları, İstanbul, 1998. Bağımsızlık Savaşı, A. Fonvill, Nart Yay., İstanbul, 1996. Çerkesya Seyahatnamesi, T. Marigııy, Nart Yay., İstanbul, 199 Çerkesya’mn Rusiar Tarafından İşgali, Semen Esadze, Kail< Derneği, Ankara, 1999.
Çerkesya ‘dan Savaş Mektupları, Johann. S. Bell, Kafkas Vakti
______ İ t: tuniği ıl 1 Qi)A_________ ______________________ _ ________________ _______
ÇipAc-Kafkas Aile Damgalan, Z. Süren, As Yay., İstanbul, 2Ü( Dünya Mitolojisi N¡uttur, Ö. Özbay, Ankara, 1999.
Kafkas Halkları Mitolojisi, G. Dıımezil, Ayraç Yay., 2000. Kafkasya Çemberi, Nur Dolay, Çiviyazıları, İstanbul, 2000. Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Bedri Habiçoğlu, Nart Ya İstanbul, 1993.
Derneği, Ankara, 1999.
Kırım vc Kafkas Göçleri (1856-76), Abdullah Saydam, Tr Yay., Ankara, 1997.
Kuban Kahramanları, Ş. Abu, Adıgc Yayınları. Ankara. ¿000. Kurtuluş Savaşında Çcrkesierin Rolü, Muhittin Ünal, Kaİ-D Ankara, 2000.
Nart Sasrıkua ve Doksandokuz Kardeşi, Ş. İnal-ipa-K. Şakrıl Şinkuba, As Yay., İstanbul, 2001.
Son Ubıh, Baghrat Shinkuba. Tümzamanlar Yay, İstanbul, 20( Türkiye Çerkeslerinde Kültürel Değişme, Kaf-Der, Ankara, 19’