Çerkeslerin efsanevi yoldaşıydı at. Atçılık da binlerce yıllık geçmişten süzülerek gelen bir uğraş. Ancak, yüz yıldan fazla süren yıkıcı Kafkas-Rus Savaşı ve sürgün zamanlarında Çerkeş at cinslerinin hemen tamamı kayboldu. Bu eşsiz atlardan geriye sadece tek bir cins kaldı.
Her Çerkeş, ata özel bir bağlılık, sınırsız bir sevgi duyar. Onu kardeşi sayar, özenle korur. Ata duydukları bu yakınlık ona verdikleri isme de yansır. Çerkesler, ata “şı” der; ki bu avm zamanda erkek kardeş anlamındadır. Öyle ki Çerkesler, mahmuzu ilk gördüklerinde ne işe yaradığını anlamamışlar ve ve ata acı vereceği gerekçesiyle benimsememişler. Yine avm nedenle Çerkeş, yumuşak deri uçlu kamçısıyla atına nadiren vurur. Onlar kamçıyı sadece bir simge olarak taşır. Kamçı genç kızın sevgilisine vereceği güzel bir hediye veya atlı oyunlarda ödül olabilir ancak.
Nitekim atla ilgili gelenekler Çerkeslerin yaşamında önemli yer tutar. Örneğin, misafir olunan bir yerden ayrılırken at, başı eve doğru bakacak şekilde durdurulur ve öyle binilir. Sağdan dönerek avludan çıkmak gerekir, keza at kesinlikle kamçılanmaz. Aksi şekilde davranmak ev sahibinin konukseverliğinden memnun kamu dıgmı gost . .. .’ \ ‘ ‘ ‘ dmın veya yaşimın onunaen atla geçmcK buyuk av ip m.
» .ı.l -lA ‘ 1 J 1 .1-.,.. X-; İH,: i ,n’i
dizginlerinden tutarak yanından geçmesi gerekir. Atlının karşıdan gelen bir kadına veya yaşlı bir adama rastladığında atından inerek gideceği yere kadar ya da izin verilinceye kadar ona eşlik etmesi gerekir. Atlıyla yaya karşılaştığında önce atlı selam verir. Atlı olarak bir yere gidilirken herkesin konumuna göre bulunması gereken yer bellidir. Yaşça küçük olan, “thamade”nin (yaşlı) solunda yerini alır. Thamadeye birden fazla atlı eşlik ediyorsa büyük olan solunda, daha genç olan sağında yer alır. Ölüm haberi getiren atlı alın ters tarafından, yani solundan iner. Bunun dışında atm solundan inmek uğursuzluk savılır.
Eskiden pşı (prens) ailelerinin kendi adlarıyk at cinsleri vardı. En ünlü Çerkeş atı cinsleri Ş Beçkandı. Şoloh, Beştav’da ve Zelençuk vad (bugünkü Karaçav-Çerkes Cumhuriyeti), Beç Adığey topraklarında yaygındı. Bu cinslere Kı zarlarında yerli koşu atlarından 25 kat fazla fi} lirdi. Şoloh cinsi atların özelliği, toynakların ba; çiminde olması ve arka tırnaklarının olmaması nun için nala ihtiyaç duymuyorlardı. Beçkan, ö ri açısından eşsiz bir binek atıydı. Çok sabırlı \ mklı, Çerkeslerin yaşamının ayrılmaz parçası ol ciliğin bütün gereklerine son derece uygundu. ( ğinde yemsiz 3-4 günlük yola dayanabilivord arasındaki tarifiyle Beçkan; “Boynu düzgün, mantara benzer, geyiğinki gibi dik baldırları vat sığı dardır, genişliği üç parmağı geçmez. Bir ki fazladır ve dolayısıyla gücü de fazladır”.
Kundeyt cinsi ise 7-9 yaşma kadar genellikle
Hu e urü başka Zcisinçuiv\tiüüyı inde Fı adlarıyla anılan Alheskir, Hağundoko. Hatohşc leri ve Yecebukav’da Yivuan cinsi arlar bilini; cinsler mükemmel binek atı nitelikleriyle ve özel damgalarıyla tanınıyordu. Çerkesler mek için yetiştirirler ve sadece : –
miş atlara binerlerdi. Kısrak i” amacıyla tutulurdu.
En varlıklı ve nüfuzlu at ”
prenslerinin sürüleri hiçbir mrrzr. ~ -mezdi. Kendi damgası oian t’.~ • sahip olabilivordu. Çerke
Ekleri olduğuna inanırlardı. Tarihçi ve elnog-J Zafes’in yazdığına göre tercihleri demir kırı ve _ alacalı al hiç yetiştirmezlerdi.
– \ıldan fazla süren yıkıcı Rus-Kafkas Savaşı ve zamanlarında Çerkeş at cinslerinin hemen tama-viroldıı. Kalan cinslcr de Rusya’daki iç savaş vılla-_ \ok oldu. Son Şoloh cinsi atlar da Birinci Süvari . vu’nun birlikleri için dağlardaki otlaklarından indi-e kaybolup gittiler. Kafkasya’da Sovyet iktidarıyla ite Çerkeş atçılığının da sonıı geldi. Çerkcslere at salmaları yasaklandı. Zelençuk vadilerinde kalan ¿tlar da ilk Sovyet haraları kurulunca diğer cinsler-ınştı. Böylece 25-35 Çerkeş atı cinsinden bugüne sa-Şağdiy kalabildi . Kalan bu tek Çerkeş alı cinsi, dün-itçılık literatüründe “Kabardey” (Kabardian) cinsi ik bilinir. En iyi dağ atlarından biri kabul edilir, şan dağ patikalarında yürümek, nehir geçmek, derin a ilerlemek konusunda inanılmaz yetenekleri var-Dik kayalık patikalarda dengesini çok iyi korur. Ani eğişikliğine ve hava basıncına karşı dayanıklıdır. Ay-karanlıkta ve yoğun siste yollarını bulmalarını sağ-îi şaşmaz yön duygularına sahiptir. Yüz elli kilog-yükle günde 100 kilometre yol kat edebilirler. 1935-i Kafkas Dağlarında yapılan bir trialde Kabardey ı üç bin kilometrelik mesafeyi kötü hava ve arazi ko-rında 37 günde tamamladılar. Bu konudaki rekor ” adında bir kısrağa ait: Dağ eyeriyle ve tam yüklü tk 100 kilometreyi dört saat 25 dakikada kat etti. Bu :eye başka hiçbir at cinsi tarafından yaklaşılamadı. abardey atları genellikle cinslerini doğal olarak ürürler, yılkı halinde dolaşırlar. Rivayete göre soyu ;iz Han’m en gözde aygırından gelmektedir. Son :e sakin ve itaatkâr huylu olduğu için tercih edilir, ırdey atından çaprazlama sonucu dört yeni nesil edildi. Bunlardan İngiliz-Kabardey atı, cins olarak
Çerkesler ah sadece binmek için yetiştirirler ve sadece aygırlara ve iğdiş edilmiş atlara binerlerdi. Kısrak sürüleri sadece üreme amacryla tutulurdu (solda, üstte). Rus asıllı Yelena Bakalina Nalçik Jokey Okulu’nda okuyor. Yaz aylarında İbrahim Yağan’ın Nalçik’teki çiftliğinde staj yapıyor. Yelena, Kafkas atlarının pek çok at cinsinden daha üstün özellikler taşıdığını söylüyor (en üstte). İbrahim Yağan’ın yetiştirdiği Çerkeş atlarında, kendi ailesinin damgası var (üstte).
1966’da resmen kabul edildi.
En iyi Kabardey atları Karaçay-Çerkeş Cumhuriye-ti’nde Malokaraçayev ve Malkin, Kabardey-Balkar Cumhuriyetinde Guaran haralarında yetiştiriliyor. Bu haplarda atlar yazın yüksek yaylalarda, kışın dağ yamaçlarında tutuluyor. İki yaşma geldiklerinde koşu performansları deneniyor. Kabardey atı diğer koşu atları kadar hızlı olmasa da diğer atçılık sporları için son derece uygun özelliklere sahip.