Çin memurluk sistemi

Çin memurluk sistemi, eski Çin’de memurların
yarışma sınavıyla seçildiği yönetim
sistemi. Çin Imparatorluğu’nun iki bin yıl
ayakta kalmasında önemli rol oynamış ve
Çin toplumundaki toplumsal hareketliliğin
başlıca çıkış yollarından birini oluşturmuştur.
Daha sonra öteki Asya ve Batı ülkelerinde
geliştirilen memurluk sistemlerine de
örnek olmuştur.
Qin hanedanının (İÖ 221-206) ilk merkezî
bürokratik imparatorluğu kurmasıyla, kadroların
yeteneğe göre belirlendiği bir yönetim
sistemi oluşturma gereği ortaya çıktı.
Qin bürokrasisinde görev almak, yerel memurların
tavsiyesine bağlıydı. Daha sonra
gelen Han hanedanı da (İÖ 206-İS 220)
başlangıçta bu sistemi benimsedi. İmparator
Wu Di döneminde memurları Konfüçyüsçü
yönetim anlayışına göre eğitmek ve sınamak
üzere bir imparatorluk üniversitesi
kuruldu (İÖ 124).
Sui hanedanı (581-618) bu sınav sistemini
sürdürerek daha düzenli bir biçimde uyguladı.
Ayrıca yerel memurların yerel aristokratlar
yerine merkezî hükümetçe atanması
ve yerel milis kuvvetlerinin merkezî hükümeti
temsil eden yöneticilere bağlı olması
kurallarını getirdi. Tang hanedanı (618-
907), bilim adamlarının çalışmalarını sürdürebilecekleri
yerel okullar sistemini kurdu.
Bürokraside üst kademelere yükselmek isteyenler,
Konfüçyüs Klasikleri alanındaki
bilgi düzeyinin ölçüldüğü jinshi sınavlarına
katılırdı. Bu sistem zamanla bürokrasiye
memur almanın başlıca yöntemi haline geldi.
Tang hanedanının son yıllarında çöken
eski aristokrasinin elindeki iktidar, bürokraside
ağırlığı oluşturan orta sınıf kökenli
bilim adamlarının eline geçti. Memurluk
sistemi Song hanedanı döneminde (960-
1279), en parlak noktaya ulaştı. Yetenekli,
ama yoksul kişilere yardım etmek üzere
ülke çapında devlet okulları kuruldu; kan
ve evlilik bağıyla akraba olan memurlar
arasındaki iş ilişkileri engellendi; imparatorluk
ailesinden gelenlerin yüksek görevlere
gelmesi yasaklandı ve terfiler, bir başkasının
yükselmesini öneren kişiyi onun davranışından
tümüyle sorumlu tutan bir değer
sistemine dayandırıldı.
Song döneminde bürokrasinin daha yüksek
kademelerinde bulunan hemen tüm
memurlar, jinshi sınavından geçerek bu
görevlere gelmeye ve sınavlar düzenli olarak
yapılmaya başladı. 1065’ten sonra her
üç yılda bir açılan bu sınavlara, yalnızca
yerel düzeydeki yeterlik sınavlarında başarı
gösterenler girebiliyordu.
Memurluk sistemi Ming hanedanı döneminde
(1368-1644) son biçimini aldı. Qing
(Mançu) hanedanı (1644-1911), Ming sistemini
hemen hiç değiştirmeden benimsedi.
Bu dönemde memurların asıl oturdukları
yerde çalışmaları yasaklandı ve yerleri üç
yılda bir değiştirilmeye başladı. Memurluk
sınavı yerel düzeyde yapılan xiucai (yetişmiş
yetenek), yöre merkezinde yapılan juren
(tavsiye edilmiş kişi) ve Pekin’de yapılan
jinshi biçiminde üç kademeye ayrıldı. Yüksek
görevlere gelebilme olanağını yalnızca
jinshi sınavı sağlıyordu, ama öteki sınavları
verenler de angarya ve bedensel cezadan
kurtulmak, hükümetten ödenek almak ve
orta sınıfın üst kesiminde kabul edilmek
(yalnızca jüren sınavını verenler için) gibi
belli ayrıcalıklardan yararlanıyordu.
Sınav hilelerini önlemek amacıyla aynntılı
önlemler alınırdı. Herhangi bir bölgenin
üstünlük kazanmasını engellemek için, ülkenin
farkh yörelerine belirli memurluk
kotaları verilirdi. Sınavlarda sorulacak konular
Konfüçyüsçülüğün Dokuz Klasiği’yle
sınırlıydı. Sınav yanıtları son derece kesin
kurallara bağlandığından sekiz ana başlığın
yer aldığı, karakter sayısının 700’le sınırlandırıldığı
ve konuların belli bir düzene göre
sunulduğu yerleşik sınav kâğıdı biçimi, “sekiz
ayaklı deneme” (bagu wenzhang) olarak
adlandırılmaya başladı. Adayın yaratıcı
yeteneğine fırsat tanımayan bu sistem, biçimi
düşünceden üstün tuttuğu için sık sık
eleştirildi.
Qing hanedanı sınav sistemine 1905’te
modernleştirme girişimleri sırasında son
verdi. Memurluk sisteminin kendisi ise
1911’de hanedanın çöküşüyle birlikte ortadan
kaldırıldı.
Çin mumu, Uzakdoğu’ya özgü çeşitli
böceklerden elde edilen, beyaz ya da sarımsı-
beyaz renkli mum. Bu amaçla en çok,
kabuklu türü Ceroplastes ceriferus ve Ericerus
pe-la böceklerinden yararlanılır. İspermeçet
mumuna benzemekle birlikte, Çin
mumunun yapısı daha sert ve gevrek, erime
noktası daha yüksektir. Çin mumu elde
etmek için, böcekler ve bunların ağaç
dallarına bıraktığı salgılar toplanarak suda
kaynatılır. Kaynatma sonucu dibe çöken
böcek artıklan, mum özütünden ayrılarak
domuz yemi oiarak kullanılır.
En çok mum ve cila yapımında kullanılan
Çin mumu kâğıt yapıştıncısı olarak da değerlendirilir.
Eskiden Çin’de ses kısıklığına,
ağnlara, sinir bozukluğuna ve bağırsak kurtlanna
karşı ağız yoluyla ilaç olarak da
kullanılırdı. Kınk kemiklerin kaynaması için,
aynca dışardan yara iyileştirici merhem olarak
da Çin mumundan yararlanılmıştır.