Cirit

cirit, d e ğ n e k o y u n u olarak da bilinir, at
üstünde koşturan iki takımın birbirine değnek
atmasına dayanan eski bir oyun. Mızraktan
daha kısa bir değnek olan cirit
Erzurum’da cirit oyunu
Şemsi Güner
70-100 cm uzunluğunda, 2-3 cm çapındadır.
Ucu değdiği yere saplanmayacak biçimde
yontulur. Anadolu’nun bazı yörelerinde
meşe ve hurma dalından yapılırsa da, kuruyunca
hafiflediği ve yaralama tehlikesi
Circus Maximus (önde) ve çevresinin İS y. 4. yüzyıldaki durumunu gösteren maket;
Roma Uygarlığı Müzesi, Roma
A Trapani – M, Grımoldi
:irit atma 18
laha az olduğu için kavaftan yapılanı yeğ
utulur.
Genellikle asker uğurlamalarında, düğünerde,
bahar şenliklerinde, pazar ve panayırlarda
oynanır. Yakın köy ve kasaba
akımlarının yânı sıra, aynı yerde oluşturuan
takımlar da karşı karşıya gelebilir.
Takım oluşturmada önceden geçimsizlikleri
alan kişilerin rakip takımlarda yer almamasına
özen gösterilir, oyun sırasında kötü
niyetli davranışlarda bulunanlar bir daha
takımlara alınmaz.
Aynı sayıda ciritçiden oluşan takımlar, bu
iş için özel olarak eğitilmiş atlarına binmiş
olarak, geniş bir alanda ve birbirlerinden
70-200 m uzakta yan yana durarak düzgün
bir biçimde sıralanırlar. Bu arada oyunu
başlatmak ve ciritçileri övücü sözlerle izleyicilere
tanıtmakla görevli “çavuş” ile oyun
alanını açmak ve seyircileri düzene sokmakla
görevli olan “değnekçi”ler yerini alır.
Eski ciritçilerden ve hatırı sayılır kimselerden
oluşan bir kurul da hakemlik görevini
yerine getirmek üzere uygun bur yerde
durur.
Oyun bir takımdan yaşı küçük olan bir
ciritçinin davul ve zurnanın çaldığı cenk ve
Köroğlu havaları içinde atını tırısa kaldırarak
rakip takıma 10-15 m yaklaşmasıyla
başlar. Bu oyuncu ciridini uygun bir uzaklıktan
rakip dizideki oyunculardan birine
fırlatır ve atını dört nala kaldırarak kendi
dizisine doğru kaçar. Bu arada kendisine
cirit atılan kişi de atını hızla sürerek onu
kovalar; uygun gördüğü bir anda ciridini
rakibine savurur. Geri dönüp kendi dizisine
kaçarken ilk hücum eden takımdan başka
bir oyuncu çıkarak bu kişiyi kovalar, ciridini
atar. Oyun bu karşılıklı kaçıp kovalama ve
hedeflere cirit atma biçiminde sürüp gider.
Rakibine cirit isabet ettiren, sayı kazanır;
bu sayıları toplayan kurul oyun sonunda
hangi takımın kazandığını duyurur.
Ciridin ata vurulması hoş karşılanmaz ve
acemilik sayılır. Usta ciritçiler rakiplerine
her attıklarını isabet ettirdikleri gibi kendilerini
kovalayan oyuncunun ciridinden kurtulmak
için at üzerinde çok çeşitli hareketler
de yaparlar. Bu hareketlerde at da
büyük rol oynar; cirit atları bu durumlar
için özel olarak eğitilir. Bazen attan düşme
ya da cirit darbesi nedeniyle yaralananlar,
sakat kalanlar ve ölenler bile olur.
Cirit, Türklerin Asya bozkırlarından Anadolu’ya
taşıdıkları oyunlardan biridir. Ksenophon
ve Vergilius ciride benzer bir oyundan
söz etmişlerse de, bunun Türklerin
oynadığı ciritle ilişkisi belirlenememiştir.
Osmanlı Döneminde İstanbul’a kadar ulaşarak
yaygınlık kazanan cirit, barış zamanlarında
askerlerin saldırı ve savunma yeteneklerini
artırmak, sefer sırasında ise askerleri
çoşturmak için oynanırdı. Bu oyunlara bazen
padişahların ve komutanların katıldığı
da olurdu. Askerin cirit oynayarak eğitim
görmesine önem veren I. Bayezid (Yıldırım)
ve I. Mehmed (Çelebi) dönemlerinde
Amasya ve Merzifon’da seçme ciritçilerden
oluşan iki rakip bölük oluşturuldu. İstanbul’da
cirit daha çok kent dışındaki büyük
alanlar ile At Meydanı’nda oynanırdı. Bu
arada yeniçeriler bireysel olarak uzağa mızf
rak atma yarışmaları yaparlardı. Yeniçeri
Ocağı’nın kapatılmasından (1826) sonra
tehlikeli olduğu gerekçesiyle yasaklanan
cirit, bir süre sonra yeniden oynanmaya
başladı. Enderun ağalarının Osmanlı saraylarının
geniş avlularında padişahları eğlendirmek
için yaya olarak cirit oynadığı da
bilinmektedir.
Günümüzde büyük ölçıjde unutulmuş olan
bu oyun, Erzurum, Kars, Artvin, Bayburt
ve Konya’da çoğu zaman birer gösteri
niteliğinde olmak üzere yaşatılmaya çalışılmaktadır.
At beslemenin eskisi kadar yaygın
olmaması bu .oyunun da unutulmasına
yol açmıştır.