Cudeyde

Cudeyde, Tel el-, Akdeniz Bölgesi’nin
güneydoğu kesimindeki Amik Ovasında
höyük. 1932-36 arasında Chicago Üniversitesi
Doğu Araştırmalan .Enstitüsü adına
Robert J. Braidwood başkanlığında bir
ekipçe kazılmıştır. Neolitik ve Kalkolitik
çağlan temsil eden kültür kollan içermesi
ve Amik Ovasının katmanlaşmasını vermesi
bakımından önemlidir.
Kazılarda ana toprağa kadar inilmiş, ana
toprağın hemen üstünde (XIV. kat) Neolitik
Çağa (İÖ 6000-5000) ait buluntulara
rastlanmıştır. Amuk A ve B olarak adlandınlan
bu ilk iki Neolitik evrede gelişkin bir
köy yerleşmesi izlenir.
A evresindeki (İÖ 6000-5500) mimarlık
buluntulan ana topraktaki su nedeniyle yok
olmuştur. Bu dönemde, kaba özlü ve sade,
yaşken üstüne baskı bezekler yapılmış, bir
de koyu yüzlü ve açkılı olmak üzere üç tür
çanak çömlek yaygındır. Bulunan aletlerin
çoğu çakmaktaşından yapılmıştır; doğal
cam (obsidyen) aletler de vardır. El baltalan,
boncuklar ve kaplar öbür taş buluntuları
oluşturur. Bu evrede çizgi bezekli damga
mühürler de ele geçmiştir.
B evresindeyse (İÖ 5500-5000) temelleri
taştan, duvarlan kerpiç ya da tüften, dikdörtgen
planlı yapılar dikkati çeker. Yontma
taş alet endüstrisi A evresinin bir
devamıdır. Koyuf yüzlü, açkılı kaplar hâlâ
önemini korumaktadır, ayrıca ilk kez açkı
bezeme de ortaya çıkmıştır. Kaba özlü
çanak çömleklerde de çizi bezeme göriHür.
Amuk C evresinde (İÖ 5000-4500) ilk kez
Tel Halaf çanak çömleği ortaya çıkmıştır.
Amuk D evresine (İÖ 4500-4000) ait buluntular
yoktur.
Amuk F evresinde (İÖ 3500-3000) kerpiç
yapı kalıntılarına, çark yapımı çanak çömleğe,
bazı maden aletlere, oraklara, taş kaplar
ve baltalara, taş damga mühürlere rastlanır.
‘Amuk G evresinde (İÖ 3000-2750) ilk kez
madenin yoğun biçimde kullanıldığı görülür.
Yontma taş ,alet.£ndüstrisi F evresiyle
aynıdır. Yapılar dikdörtgen ya da daire
planlı ve kerpiç duvarlıdır. Saklı astar
bezemeli çanak çömleğin yanı sıra, çift fırça
darbeli boyalı kaplar da yaygındlr. Burada
aynca madenden insan figürinleri, bakır
iğneler, damga ve silindir mühürler, çeşitli
mızrak uçlan vb ele geçmiştir.
Amuk H evresinde (İÖ 2750-2500) gene
dikdörtgen planlı kerpiç yapılann içinde
peykeler, döşemeye özenle yerleştirilmiş
tekneler dikkati çeker. Kirbet Kerak(*)
çanak çömleği adıyla* anılan kırmızı siyah
askılı çanak çömlek ortaya çıkmıştır. Saklı
astar bezemeli çanak çömlek de vardır.
Yontma taş alet endüstrisi F ve G evreleriyle
aynıdır. Bu evrede kilden hayvan figürinleri,
madenden çeşitli nesneler, damga ve
silindir mühürler, taş boncuklar, kemikten
biz ve başlı iğneler de bulunmuştur.
Amuk I evresindeyse (İÖ 2500-2000)
H evresi çanak çömleği devam eder, ama ilk
kez yaş sıvazlamayla yapılmış, boya bezekli
kaplar da vardır. Daha sonra Suriye’de
yaygınlaşacak olan insan figürinleri ilk kez
bu evrede ortaya çıkmıştır. Madenden yapılmış
eşyada azalma görülür. Obsidyen
ortadan kalkmış, yontma taş aletlerin tümü
çakmaktaşından yapılmıştır. Silindir mühürler
ve fayans boncuklar da oldukça yaygındır.
Cudi Dağı, Güneydoğu Toroslar’ın güneyinde,
Irak sınırı yakınlannda, Şırnak ve
Silopi ilçe merkezleri arasında dağ. Yüksekliği
2.114 m’dir. Mezozoyik (İkinci) Zaman
Jura (y. 190-136 milyon yıl önce),ve Kretase
(Tebeşir) (y. 136-65 milyon yıl önce) dönemlerine
ait tortul kütlelerin üstünde yükselen
Üst Kretase Dönem ve Paleojen
Cudi Dağı
Ersin Alok
Bölüm (y. 54-26 milyon yıl önce) kalkerlerinden
oluşmuştur. Cudi Dağının doğu kesiminden
geçen doğu-batı doğrultusundaki
fay çizgisi bu kesime oldukça sarp ve
engebeli bir görünüm verir. Güneye, Suriye
Platosuna doğru basamaklar halinde alçalan
dağın batısını Dicle Irmağının küçük kollanndan
Nerdes Deresi derin bir biçimde
yarmıştır. Güney kesimi gene Dicle Irmağına
dökülen birçok akarsu tarafından parçalandığından
engebelidir; kuzey kesimi ise
Şırnak doğrultusunda plato içinde silikleşir.
Cudi Dağı bu yönden bakıldığında çok
yüksek görünmez. Buna karşılık güneyden
ve batıdan oldukça heybetli bir görünümü
vardır.
Yarı kurak bir iklim bölgesi içinde bulunmasına
karşın, yükselti nedeniyle 500 mftı’
nin biraz üzerinde yağış alır. Bu nedenle
özellikle 1.500-2.000. m dolaylannda seyrek
çam ve meşe ormanları dikkati çeker. Âmâ
bitki örtüsü birçok yerde tahrip edilmiştir.
Ormanlık alanlar daha çok dağın kuzey
yamacındadır. Güney yamacın yukarılannda
ağaçlı stepler ve yer yer seyrek meşeler,
aşağılarındaysa stepler bulunur.
Cudi Dağı efsanelere konu olmuş, yöre
halkınca kutsal sayılan bir dağdır. Nuh
Peygamber’in gemisinin tufandan sonra bu
dağın doruğunda karaya oturduğu söylenir.
Aynca çevrede birçok tarihsel kalıntı da
vardır.