Çungarya Havzası,

Çince z h u n g a r p e n d i ,
Çin’in Sinkiang Uygur Özerk Bölgesinde
geniş havza. Kuzeyde Çin-Moğol sınırında
uzanan Altay Dağlan, güneyde de Polokonu
ve Pokota dağları ile çevrilidir. Pokota
Dağlan doğu-batı doğrultusunda uzanarak
doğruca Tien Shan’ın (Tann Dağlan) kuzeyine
ulaşır. Batı sınınnı oluşturan Çungarya
Aladağları ve Taerbahatai Sıradağları,
havzayı SSCB’deki Balkaş-Alakol Çöküntüsünden
ayınr. Bu sıradağlar üzerindeki en
önemli geçit, SSCB’deki Alakol ve Balkaş
göllerine açılan Çungarya Geçididir. Havzanın
kuzey ucundaki Oerqisi Irmağı (Kara
İrtiş) Sovyet sınınnı geçerek Zaysan Gölüne
dökülür; bunun dışında Çungarya bir iç
akaçlama havzasıdır. Altaylardan doğan
akarsular Jili Gölüne, güneydeki dağlardan
gelenler de Manasi Gölüne ve Çungarya
Geçidinin hemen güneydoğusundaki alçak
bir çöküntü bölgesinde bulunan Aibi Gölüne
(Moğolca Ebi-nur) dökülür. Genel olarak
kuzeydoğudan güneybatıya doğru eğimli
olan çöküntü alanının deniz düzeyinden
yüksekliği 500-1.000 m arasında değişir.
Buna karşılık Aibi Gölünün yüksekliği yalnızca
100 m’dir.
Çungarya Havzası çok kurak bir bölgedir.
Yıllık yağış toplamı 150-300 mm arasındadır.
Sıcaklık farkları da oldukça yüksektir.
Ama bölgeyi çevreleyen dağlar çok daha
fazla yağış alır. Kuzeydeki sıralar ile Altaylar’ın
büyük bölümü ormanlarla kaplıdır.
Havzanın orta kesiminin doğusu çöl olmakla
birlikte bütünüyle kıraç değildir. Bu çöl,
çoğu tuzlu batakhklarda son bulan mevsimlik
çayların suladığı bozkır ve yarı-bozkırlarla
çevrilidir. Havzada az sayıda ırmak
vardır. Aitaylar’m etekleri boyunca batıya,
SSCB’ye doğru akan Oerqisi Irmağı Çin’in
Kuzey Buz Denizine dökülen tek akarsuyudur.
Çungarya Havzasında nüfusun çoğunluğunu
Uygurlar ile çeşitli Türk ve Moğol
halklan oluşturur. Yerli Han Çinlileri ise
yalnızca güneydeki vahalarda, devlet çiftliklerinde
ve sanayi bölgelerinde yaşamaktadır.