D İK İŞ M A K İN A S I

Aim. Nâhmaschine (f), Fr.
Machine (f) â coudre, İng. Sewing machine. Kumaş,
deri, kâğıt gibi birbirine tutturulması istenen şeylerin
dikilmesinde kullanılan el, ayak ve elektrikle çalışan
makina. İlk makina, ağaçtan olup deri dikmek için
yapılmıştır. Bu makinayı 1790 yılında imâl eden Thomas
Saint patentini almıştı. A radan yarım aşıra yakın bir
zaman geçtikten sonra, 1830 yılında Fransız terzi Barthelmy
Thmonnier mekanik olarak çalışan makinanın
beratını aldı. Bu makinanın iğnesi bir ileri bir geri giderek
çalışıyordu. T atb ik atta pratik ve kullanışlı olması el
emeği vererek bu işle uğraşanları memnun etmemişti.
Bu bakımdan boş kalan yüzlerce işçi makinayıparçalamışlardı.1846’da Amerikalı Elias Howe, dikiş makinasında
mekik kullanılmasını geliştirerek bugünkü modern
dikiş makinalarının benzerini yapmıştı. Günümüze
kadar gelen dikiş makinalarının hepsi Howe’nin yaptığı
tipten faydalanılarak yapılmıştır. Basit ve modern dikiş
makinalarının uç kısmında bulunan iğneleri düşey ve
ucu deliklidir, üstte bulunan makaranın ipliği bu delikten
geçer. İğnenin altında gizli olarak bulunan mekikteki
ipliğin ucu ile iğneden geçen ipliğin ucu dikilecek
kumaş üzerinde birleştirilir. Makinanın kolu el, ayak
veya elektrikle çevrilince; iğne alçalır kumaşı deler,
kumaşın alt yanında bir ilmek bırakır ve hafifçe yukarı
yükselir. Bu sırada mekik ilerliyerek içindeki ipliğin
ucunu ilmekten geçirir. Yukarı doğru kalkan iğne kendi
ipliğini çeker ilmik gerilir, mekiğin bıraktığı ipi sıkıştırır.
Dikiş boyunca bu hareket saniyede 50-100 arasında
olacak şekilde büyük bir hızla devam eder.
Eski tip dikiş makinalarında mekik yatay olarak
gidip gelecek şekilde yapılmıştı. Modern makinalarda
mekik yuvarlak tam ve yarım devirlidir. Memleketimize
ilk gelen makinaların ekserisi el ile çalışan tiptendi.
Sonraları ayaklı olanları kullanılmaya başlandı. Günümüzde
m o d e rn elektrikli m a k in a la r d ah a çokkullanılmaktadır.DİKİŞ MAKİNASI VE
ÇALIŞMASI:
Mekik yatağı [1] tam veya
yarım devirlidir. Bir ilmek,
birisi makaradan, diğeri
masuradan gelen [2] iki
iplikten meydana gelir.
Makina hareket edince
mekik [3] masuranın etrafında
dönmeye başlar. İğne
[4], ucundaki delikten iplik
geçmiş olarak kumaşa batar
[A]. Bu arada mekik iğneye
doğru hareket eder. İğne tekrar
yukarıya doğru hareket
ederken [B], mekik ucu [5]
iğnedeki ipliğin ilmeğine
geçer. Mekiğin masura etrafındaki
hareketi devam ederken
[C] ilmek de masura
etrafında dolaşarak masura
ipliğine takılır. Bu noktada
[D] iğne ipliğinin ilmeği
yukarıya doğru gerginleşir
[E]. Kumaşın altındaki dişler
[6] kumaşı bir ilmek boyu
ileri sürerken mekik bir kere
boşa döner. İlmek gerginliği
ayar diski [7]. boyu ise regülatör
[8] tarafından ayarlanırçevrilip sağlama alındı. Bu sebepten dolayı Çemberlitaş
diye anılır. Taştan örülmüş kaidesi de Osmanlı zamanında
yapılmıştır. (Bak. Çemberlitaş