DANİŞMENDLİ BEYLİĞİ (Karesi Beyliği

1085-1178 tarihleri arasında Kayseri, Sivas, T okat, N iksar,
Amasya, Çankırı, Kastamonu ve Malatya bölgelerini
içine alan beylik. Danişmendli Beyliği Danişmend
Gâzi tarafından kurulmuştur. Dânişmend, Kutalmış
oğlu Süleyman Bey’in dayısıdır. Orta Anadolu’da kendi
adını taşıyan devleti kurmuştur. 1086’da ölünce yerine
oğlu Yağıbasan Emir olmuştur.
Danişmend Devleti, hükümran olduğu sürece, batıdan
gelen Haçlı ordularının karşısına ilk dikilen devlet
olmuş, bu seferlerin d aha başlangıçta başarısızlığa uğraması
sebeblerini hazırlamıştır.
Antakya Prensi Bohemond Il.’nin kuvvetlerini Aynzarba
meydan savaşında bozguna uğratarak (21 Ağustos
1130), Kilikya Ermeni devletini de boyunduruğu
altına almıştır.
Yağıbasan zamanında Antakya’ya yürümüştür.
Yine onun zamanında İstanbul’a sefere çıkmış, fakat
başarılı olamamıştır. 1098’de Haçlı orduları Anadolu’
ya katederek Antakya’ya kadar yürümüşler ve orada
yenilmişlerdir.
Danişmend G a z i’nin oğlu Gümüştekin ise Ermenilerden
Malatya’yı kurtarmaya çalışmış, Antakya Prensini
esir alıp Niksar kalesine hapsettirmiştir. Haçlılara
karşı savaşmış, 1103’de Malatya üzerine yürüyerek
şehri zabtetmiş, daha sonra Kılıçarslan şehir geri
almıştır.
Bu sırada devletin başına Emir Gazi geçti. Emir
G a z i 1104-1134’de h üküm sü rm ü ştü r. Birinci
Kılıçarslan’ın desteğini kazanmaya çalışmış ve R ükneddin
Mesud’a dâmâd olmuştur. Bunun zamanındaDanişmendli ülkesi, F ıra t’tan Sakarya’ya kadar uzanmıştır.
Emir Gazi kısa zamanda Kastamonu’yu almış
ve Bizans’ın eline geçen topraklarını kurtarmıştır. Onun
başarısı Büyük Selçuklu Sultanı Sencer’in ve Halifenin
takdirini kazanmış, meliklik fermanı onaylanmış ve bu
Melik Dânişmend Gazi
i
(a rad a dört-bes isim yok)
I
Yağdı Bev
I
Kalem Bev
I
K a ra si Bey
Yahşi H an Dursun Bey D em irh a n
(A ç la n )
Beyler beyi
I I . (Bursa’da medfunfermanla birlikte dört siyah Sancak, bir kös ve çeşitli
hediyeler gönderilmiştir.
Ancak saltanat alâmetleriyle Malatya’ya gelen elçiler
Emir G az i’yi ağır hasta olarak bulmuşlardır. Oğlu
Mehmed yerine Emir olmuş, 1134-1146 yılları arasında
hüküm sürmüştür. Melik Mehmed fetihlere devamla
Finike’ye kadar uzanış ve Bizanslıları yenmiş, daha
sonra Sivas’ı başkent yapmıştır. Ölünce Kayseri’de bir
medreseye gömülmüştür.
Melik Mehmed’in yerine büyük oğlu Zûnun geçmiştir.
Ancak kardeşi Sivas Emiri Yağıbasan, bunun Emirliğini
tanımamış, Melikliğini ilân etmiştir. Yağıbasan’ın
emirliği 1164’e kadar sürmüştür. Yağıbasan zamanı,
Dânişmendlilerin, Selçuklularla münasebetlerin en çok
bozuk olduğu zamandır. İçten kardeşleriyle dıştan Selçuklularla
çarpışmıştır. Ağabeyi Z ûnun K ayseri’yi, kendisi
de Malatya’yı ele geçirmiştir. Selçuklu Hakanı ile
anlaşma yapan Yağıbasan, anlaşma gereğince Selçuklulara
yardım edeceği yerde Bizans’a yardım etmiştir.
Fakat Aksaray civarında yapılan bir savaşta Selçuklulara
yenilmiştir.
Saltuklularla da pek iyi geçinemeyen Yağıbasan
1164’de Kayseri’de ölmüştür.
Oldukça karışık bir dönem yaşamış olan Danişmendliler,
yine de kültür faaliyetlerine devam etmişlerdir.
Sivas ve Niksar’da.kurduğu medreselerle ilk kubbelimedreselerin örneklerini vermişlerdir.
Sultan Birinci Mesud’un kızı olan Selçuklu Prensesi
Yağıbasan’ın kardeşi 16 yaşında ki İsmail ile evlenerek
onu hakan yapmıştır. Bunun üzerine İkinci Kılıçarslan
bu duruma kızarak Elbistan üzerine yürümüş, ayrıca
Ankara, Çankırı ve Kastamonu’yu Selçuklu ülkesine
katmıştır. Melik İsmail’in ölümü üzerine Danişmendli
Emirleri Zû n u n ’u tekrar Melik tayin etmişler ve Sivas’a
çağırmışlardır. Tekrar canlanmaları karşısında 1175’de
(H.570). Selçuklular, Danişmendli Beyliği üzerine yürümüş,
Niksar ve Amasya’yı alarak Danişmendli Beyliğine
son vermişlerdir. Zûnun İstanbul’a gelerek
Bizans’dan yardım istemiş, bir savaş sırasında İkinci
Kılıçarslan tarafından Bizanslılar kesin bir mağlubiyete
uğramışlardır.
Dânişmendlilerin diğer bir kolu Malatya da bir
müddet daha yaşamış, 1178 yılında İkinci Kılıçarslan
burayı da alarak, Danişmendli Beyliğine kesin olarakson vermiştir.Danişmendli Beyliği bu şekilde son bulmakia beraber.
birçok Emirler, Anadolu Selçuklularına yine Emir
olarak hizmet etmişlerdir. Hatta Ondördüncü yüzyılda
Balıkesir civarında kurulan Karesi Beyliği, Danişm
endli S ü lâ le sin d e n g elen Beyle r ta r a f ın d a n
kurulmuştur.
Yahşi Beyliği de yine Danişmendli Türkmenlerinden
kurulmuş, bunlar, hemen OsmanlIlara tabi olmuşlardır.
Artuklular ve Saltuklularla da geçinemeyen
Dânişmendlilerin büyük şehirlerde yaptırdığı eserler, Kayseri
kısa bir müddet sonra bir takım tamirlerle karekterle- Külük
rini değiştirmişlerdir. Bütün bunlara rağmen yaptırdık- medresesinin
lan eserler Onüçüncü yüzyıl Anadolu mimarisi içinönemli plan şekillerini göstermektedir.